Nasze mózgi są różne

Tomasz Rożek


GN 04/2014 |

publikacja 23.01.2014 00:15

Mózgi kobiet i mężczyzn wyraźnie się różnią. To fakt zbadany naukowo. Na czym polegają różnice i co z nich wynika?

Nasze mózgi są różne canstockphoto

Różnice w budowie i funkcjonowaniu mózgów absolutnie nie oznaczają, że któryś jest lepszy. Te różnice wynikają nie z tego, że jeden powstał najpierw, a drugi jest jego doskonalszą wersją. Różnice są wynikiem innych wyzwań i ról, jakie stoją przed mężczyzną i kobietą. Ról, które częściowo są „nadawane” przez kulturę, ale przede wszystkim wynikają z różnic fizycznych. To kobieta rodzi dziecko, a nie mężczyzna. Banał? Niby tak, ale jakie są tego konsekwencje! Żeby urodzić dziecko, trzeba być nie tylko dostosowanym do tego fizycznie (budowa ciała, odpowiednie organy i mózg zawiadujący systemem hormonalnym), ale także psychicznie. Tak samo jak do samej opieki nad dzieckiem. A dlaczego to kobieta ma się opiekować potomstwem? Bo to ona, a nie mężczyzna ma gruczoły mlekowe, dzięki którym potomstwo przez pierwsze tygodnie może przeżyć. 
 „W literaturze naukowej znajdziemy wiele dowodów wskazujących, że pomimo braku różnic w ogólnym poziomie inteligencji kobiety i mężczyźni wcale nie mają takich samych uzdolnień. Mężczyźni wykazują np. wyższość w wykonywaniu różnych zadań wymagających wyobraźni przestrzennej lub złożonych operacji matematycznych, kobiety zaś w niektórych zadaniach językowych oraz wymagających precyzji manualnej. Badania wskazują ponadto na wyższą wrażliwość kobiet na subtelne sygnały emocjonalne, zwłaszcza wyrażane w mimice twarzy. Z kolei mężczyźni łatwiej dopuszczają się aktów agresji” – napisała w jednym z artykułów prof. dr hab. Anna Grabowska, kierownik Pracowni Psychofizjologii Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN, profesor Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej.


Większy, ale nie lepszy


Oczywiście są kobiety, które doskonale orientują się przestrzennie, jak i mężczyźni, którzy mają świetne zdolności językowe i nadprzeciętną koordynację wzrokowo- ruchową. Mówiąc o różnicach w zachowaniu czy w predyspozycjach, zawsze mowa o pewnej grupie statystycznej, a nie o konkretnej osobie. 
To, że różnice między płciami (nie tylko fizyczne) są – widać wyraźnie, ale z czego te różnice wynikają? Dzisiaj nauka nie potrafi odpowiedzieć w pełni na to pytanie. – Choć zgromadzone dotąd dane wyjaśniają jedynie cząstkę tajemnicy związanej z różnicami płciowymi, nie ulega dziś wątpliwości, że różnice te nie są jedynie prostą konsekwencją odmiennych sposobów wychowania. Istotne znaczenie mają tu przede wszystkim czynniki biologiczne, takie chociażby jak wpływ hormonów płciowych – mówi prof. Grabowska, dodając, że nieporozumieniem jest przeciwstawianie sobie przyczyn naturalnych i środowiskowymi. Albo, innymi słowy, zastanawianie się, jakie cechy wykształciły się u nas na poziomie biologicznym, a jakie wymusza (narzuca) kultura, bo „środowisko i wychowanie z reguły oddziałuje na nas przez strukturę biologiczną, jaką jest nasz mózg. To w nim zachodzą określone zmiany, które stanowią podstawę naszych zachowań, w tym zachowań zróżnicowanych płciowo”. W takim razie czy mózgi mężczyzn i kobiet różnią się? 
Kształt mózgów obydwu płci jest taki sam, ale mózgi mężczyzn są większe (o około 10 proc.). Z faktu, że inteligencja obydwu płci jest taka sama, wynika, że kobiece mózgi pracują wydajniej niż męskie (w skrócie mówiąc i mocno przybliżając, z mniejszej masy neuronów potrafią wycisnąć tyle samo, co większe mózgi mężczyzn). Dokładna analiza struktury mózgów pokazuje, że kobiety mają więcej tzw. substancji szarej, a w męskich mózgach jest więcej substancji białej. Substancja szara jest odpowiedzialna za przetwarzanie informacji, a substancja biała za przekazywanie informacji. U kobiet składająca się z substancji szarej kora mózgowa jest grubsza, gęstsza i bardziej skomplikowana. 
Ale to niejedyna różnica między kobiecymi i męskimi mózgami. Kolejna to asymetria między dwoma półkulami. U mężczyzn półkule są bardziej wyspecjalizowane. – Na przykład funkcje językowe są u mężczyzn silniej powiązane z lewą półkulą, a funkcje wzrokowo-przestrzenne z prawą. U kobiet zaś funkcje te są w większym stopniu reprezentowane w obu półkulach – mówi prof. Grabowska. Badania wskazują, że rzeczywiście ilość połączeń między półkulami kobiecych mózgów jest większa niż w przypadku mózgów męskich. Jest jeszcze coś. Szybkość przesyłu informacji. W przypadku męskich mózgów informacja między lewą i prawą półkulą biegnie wolniej niż w przypadku mózgów kobiet. To jest oczywiście związane z ilością połączeń, których u pań jest po prostu więcej (tzw. spoidło wielkie, które jest czymś w rodzaju głównej autostrady łączącej półkule, jest u pań większe). 


Empatia, współczucie i ból


Mężczyźni może i mają mniej połączeń między półkulami lewą i prawą, mają za to znacznie więcej niż kobiety połączeń między tylnymi częściami mózgu a przednimi. Co to oznacza w praktyce? – Autorzy sugerują, że budowa mózgu u mężczyzn sprzyja zapewnieniu dobrych połączeń między strukturami kontrolującymi percepcję i koordynację czynności, natomiast u kobiet mózg przystosowany jest do łączenia struktur zajmujących się analitycznym (lewa półkula) i intuicyjnym (prawa półkula) sposobem rozwiązywania zadań – pisze prof. Anna Grabowska. 
Bardzo trudno jest łączyć cechy, jakimi charakteryzują się konkretne płcie, ze strukturami w mózgu czy różnicami w budowie mózgów. A to głównie dlatego, że wciąż bardzo niewiele wiadomo na temat tego organu. Czasami zauważa się pewne zależności, ale z ich zrozumieniem jest kłopot. Potrzeba lat badań i testów.

Dokładnie tak jest w przypadku zrozumienia, które struktury w męskim i żeńskim mózgu odpowiadają za tzw. empatię, czyli umiejętność współodczuwania emocji, stawiania się w czyimś położeniu. Kobiety są bardziej empatyczne niż mężczyźni. Ale chodzi tutaj nie tylko o „skalę”. „Badania funkcjonalnym rezonansem magnetycznym ujawniły, że kobiety odczuwają empatię w sytuacji zadawania bólu nawet takim osobom, które zachowały się wcześniej wobec nich nieuczciwie. Natomiast w przypadku mężczyzn mózg działał w sposób bardziej »interesowny«. Aktywacja struktur związanych z empatią następowała tylko wówczas, gdy patrzyli na ból osób, które zachowywały się wobec nich fair. Co więcej, mężczyźni na widok bólu zdawanego osobom nieuczciwym najwyraźniej odczuwali satysfakcję, gdyż aktywowały się u nich struktury związane z układem nagrody. U kobiet takich aktywacji nie było” – pisała prof. Anna Grabowska w artykule wydrukowanym w piśmie „PANorama”. Rzeczywiście, w kobiecym mózgu zauważa się więcej tzw. neuronów lustrzanych (które odgrywają istotną rolę w empatii) niż u mężczyzn. 


Kobiety mają więcej szarych komórek


Omawiane różnice w budowach mózgów mają źródło w neurobiologii, ale próba wytłumaczenia zachowań poszczególnych osób przez różnice w budowie kobiecych i męskich mózgów może prowadzić na manowce. Różnice, o których mowa, są zauważalne, ale dopiero wtedy, gdy przeanalizuje się większą grupę osób. Mężczyźni generalnie wykazują większe zdolności do nauk ścisłych, co nie znaczy, że wśród kobiet nie ma zdolnych matematyków, fizyków czy chemików (wystarczy wspomnieć wybitną podwójną noblistkę Marię Skłodowską-Curie). Jest ich mniej, co nie znaczy, że najwybitniejsze w tych dziedzinach kobiety nie mogą prześcignąć najwybitniejszych mężczyzn. Temat różnic w budowie mózgów jest wciąż bardzo słabo poznany. Według niektórych mózg to najbardziej skomplikowana ze znanych nam struktur. Badacze zaobserwowali bardzo ciekawą zależność. Poproszono pokaźną grupę kobiet i mężczyzn, by rozwiązywali zadania matematyczne i logiczne w czasie badania ich mózgów przez rezonans magnetyczny. – Okazało się, że rozwiązywanie tych zadań wywołuje znacznie silniejszą aktywację w mózgu mężczyzn niż kobiet. Co ciekawe, dokładnie w tych miejscach, gdzie stwierdzono różnice w aktywności na korzyść mężczyzn, stwierdzono również różnice w objętości i gęstości substancji szarej na korzyść kobiet – powiedziała prof. Anna Grabowska. Co z tej obserwacji wynika? Mózgi męskie na wykonanie tego samego działania co kobiece potrzebują więcej energii. Ale także dlatego, że w miejscach, które były odpowiedzialne za wykonanie działań zadanych w doświadczeniu, w kobiecych mózgach większa była gęstość substancji szarej. W efekcie zadania były przez mężczyzn i kobiety wykonywane na podobnym poziomie. U mężczyzn dlatego, że ich mózg mocniej pracował, u kobiet dlatego, że ich mózg był lepiej do ich wykonania przystosowany. 
Tylko z grubsza wiemy, jak mózg działa i za co są odpowiedzialne jego poszczególne struktury. Wciąż zresztą odkrywa się nowe. Z wielkim przybliżeniem sytuacja może przypominać porównywanie z zewnątrz samochodów dwóch różnych marek. Obydwa mają cztery koła, światła, drzwi, szyby... w zasadzie gdy próbuje się je opisać, są takie same. Ale nie są te same. Różnią się, choć spełniają te same funkcje. Może jeden z samochodów nieco więcej pali, za to ma większy bagażnik. Ale ten drugi jest szybszy. I jednym, i drugim można jechać autostradą i po wertepach. Ale to wciąż dwa różne samochody. To porównywanie samochodów (mózgów) dopiero się jednak rozpoczęło. Jeszcze nikt nie wpuścił nas do środka. Jeszcze nie udało nam się otworzyć drzwi. 
I jeszcze jedno. Samochody starzeją się w różnym tempie. Z mózgami jest podobnie. Zakrojone na szeroką skalę badania jednoznacznie pokazują, że mózgi mężczyzn starzeją się znacznie szybciej niż mózgi kobiet. Gdy porównywano wielkość płatów czołowych i skroniowych oraz zmiany tej wielkości pod wpływem starze­nia się u przedstawicieli obojga płci, okazało się, że spadek masy tkanki mózgowej był znacząco większy u mężczyzn.

Dostępna jest część treści. Chcesz więcej? Zaloguj się i rozpocznij subskrypcję.
Kup wydanie papierowe lub najnowsze e-wydanie.