U Pana Boga na poddaszu

Ilona Lorenz

publikacja 07.11.2006 23:06

Najbardziej lubią ciemne strychy, pełne zakamarków i szczelin. Dlatego nietoperze często na swój dom wybierają kościelne wieże.

U Pana Boga na poddaszu cheesy42 / CC 2.0 W Polsce wszystkie gatunki nietoperzy podlegają ochronie prawnej

Najczęściej są utożsamiane z gackiem wielkouchem i określane zbiorowo gackami. Nietoperze stanowią grupę ssaków różniących się budową i zwyczajami. Wszystkie łączy zdolność aktywnego lotu i nocny tryb życia. Posądzane o wplątywanie się we włosy, wysysanie krwi i porywanie dzieci. W Biblii uważane za zwierzęta nieczyste, wpisane na listę menu niepolecanego (dzięki temu mimowolnie chronione) i zaklasyfikowane do ptaków. W średniowieczu brane za wcielenie diabła. Najliczniejsze kolonie letnie można spotkać pod dachami świątyń. Wprowadzając się, nie pytają o wyznanie gospodarza. Zwracają natomiast uwagę na odpowiednią liczbę szczelin, wlotów i nierówności stanowiących miejsce zaczepu, bliskość żerowisk oraz spokój. Nie budują gniazd, nie wygryzają w ścianach dziur. Korzystają wyłącznie z już istniejących kryjówek.

Nietoperz chroni zabytek

Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „pro Natura” od 1992 r. realizuje program ochrony nietoperzy w Polsce. Obejmuje on projekty, których głównym celem jest ochrona najbardziej zagrożonych gatunków w miejscach ich występowania. Koordynator programu, Rafał Szkudlarek, zwraca uwagę, iż nietoperze nie mieszkają w ruinach, dlatego ochrona tych ssaków jest powiązana z ochroną zabytków. – Obecność kolonii tych zwierzątek może pomóc w zdobywaniu pieniędzy na przeprowadzenie koniecznego remontu w sposób przyjazny dla nietoperzy – dodaje.

„pro Natura” proponuje pomoc w uzyskaniu środków potrzebnych do zachowania stanu budynku oraz zaadaptowania strychu na siedlisko dla nietoperzy. Ważne jest zostawianie odpowiednio szerokich i nieoświetlonych otworów wlotowych, wybór nietoksycznych środków konserwujących i niezakłócanie nietoperzom spokoju odwiedzinami. Takie działania były finansowane m.in. przez Fundację EkoFundusz i Globalny Fundusz Środowiska, a także przez wojewódzkie fundusze ochrony środowiska. Z tej możliwości skorzystało już około 20 zabytkowych świątyń w południowej i zachodniej Polsce.

Dla ks. mitrata Jana Pipki, proboszcza greckokatolickiej parafii pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Krynicy, kolonia nietoperzy w XIX-wiecznej cerkwi była problemem. Do czasu, aż się przekonał, że nie ma najmniejszych powodów do obaw. Z kłopotem, jakim były gromadzące się na stropie budynku odchody, czyli guano, pomogła uporać się „pro Natura”. Nad sklepieniem powstały obszerna platforma i podest, umożliwiające łatwe i bezpieczne sprzątanie strychu.

– Warto przystąpić do programu ochrony nietoperzy – zachęca ks. W. Majka, rektor w Leluchowie i Dubnem. Szacuje, że na każdego ze 150 zamieszkujących strych kościoła w Leluchowie podkowców małych otrzymał 600 zł. Pieniędzy wystarczyło na pokrycie dachu świątyni miedzianą blachą i wybudowanie platformy, na której gromadzi się guano.

Jedyną niedogodnością jest konieczność przeprowadzenia remontów w okresie od jesieni do wczesnej wiosny. Wtedy nietoperze opuszczają swoje letnie schronienia i robotnicy mogą spokojnie pracować na kościelnym strychu. – Korzyści jest jednak zdecydowanie więcej, m.in. brak komarów (nietoperz potrafi w ciągu nocy zjeść ilość owadów odpowiadającą połowie wagi jego ciała) oraz większa atrakcyjność turystyczna obiektu, mimo zamknięcia strychu dla zwiedzających – wylicza.

Zwierzę z radarem

W Polsce występują 22 gatunki nietoperzy. Najmniejszy z nich mieści się w pudełku od zapałek. Niezwykłą cechą tych ssaków jest zdolność do echolokacji. Oznacza to, że w czasie lotu emitują one ultradźwięki, które jako echo wracają do ucha, informując o otoczeniu. Za pomocą swojego radaru nietoperz może ustalić położenie nici o średnicy 0,05 mm. Wzrok u tych zwierząt pełni drugorzędną rolę.

Rok życia nietoperza podzielony jest na kilka okresów. Jesienią ma miejsce kopulacja. Jest to również czas intensywnych polowań i gromadzenia tłuszczu pozwalającego przetrwać okres hibernacji. Zimę najczęściej spędzają w podziemiach.

Podczas hibernacji rytm pracy serca i oddychania jest wolniejszy. Serce nietoperza bije wówczas 10 razy na minutę (zamiast 600 jak w okresie aktywności), a przerwy między oddechami wynoszą do 1,5 godziny. Temperatura ciała jest zaledwie o 1–2 stopnie wyższa od temperatury otoczenia.

Wiosną nietoperze ważą 1/3 mniej niż jesienią i muszą zjeść dużo owadów, żeby odzyskać formę. Jest to ważne zwłaszcza dla samic, ponieważ wiosną następuje zapłodnienie przechowywanymi od jesieni w drogach rodnych plemnikami i rozpoczyna się ciąża. Latem samice gromadzą się w koloniach rozrodczych. – Właśnie takie kolonie spotykamy na strychach. Nietoperze rodzą się duże – waga nowo narodzonego osiąga jedną czwartą wagi jego matki – jednak brak sierści i umiejętności latania sprawia, że są całkiem bezbronne.



W Polsce wszystkie gatunki nietoperzy podlegają ochronie prawnej