Babkowate (Gobidae) to liczna rodzina ryb, skupiająca ponad 1800 gatunków. Jej przedstawiciele zamieszkują przydenną strefę wód słonych i słonawych, nieliczne spotykane są w wodzie słodkiej. Charakterystyczna jest duża, szeroka głowa (nieproporcjonalna w stosunki do reszty ciała), wydłużone ciało i stosunkowo duże płetwy w tym dwie grzbietowe. Co ciekawe płetwy brzuszne tworzą rodzaj przyssawki, dzięki czemu ryby te mogą przytwierdzać się do dna i przeciwstawiać nawet silnym prądom morskim. Babkowate osiągają przeważnie niewielkie rozmiary do kilkunastu centymetrów długości. Jak wszędzie zdarzają się wyjątki: największy przedstawiciel babkowatych osiąga ponad 60 cm długości. Dla odmiany zaledwie 9 mm mierzy dorosła ryba z gatunku Trimmatom nanus – występująca w rafach koralowych zachodniego Pacyfiku, będąca najmniejszym przedstawicielem rodziny i jednym z najmniejszych kręgowców świata.

Portret przybysza

Babka bycza (Neogobius melanostomus) jest nowym gatunkiem dla Bałtyku, a zarazem piątym przedstawicielem babkowatych w tym morzu. Nie jest gatunkiem dużym, osiąga maksymalnie do 25 cm długości i do 350 gram wagi. Ta wielkość bywa jednak zwodnicza, na tle pozostałych bałtyckich gatunków babek to prawdziwy olbrzym. Wystarczy stwierdzić, że największy rodzimy gatunek: babka czarna mierzy 12 cm, babka mała tylko 7, a dwa pozostałe gatunki nie przekraczają 4 cm.

Jest mało widowiskowym gatunkiem: brunatno-szara lub żołto-szara pokraczna ryba z licznymi ciemniejszymi pręgami. Charakterystyczna jest duża ciemna plama w jaśniejszej otoczce na końcu pierwszej płetwy grzbietowej. W okresie tarła samce znacznie ciemnieją, stając się czarne. Podobnie jak większość przedstawicieli rodziny babka bycza opiekuje się ikrą. Samica składa ikrę w dołku wykopanym przez samca, przyklejając ją przeważnie do bocznych ścianek. W chwile po zapłodnieniu opiekę nad ikrą przejmuje samiec, który ruchami płetw zapewnia dopływ natlenionej wody i strzeże potomstwo przed drapieżnikami. Narybek kryje się wśród zakamarków dna, a liczne kamienie, deski i betonowe płyty jakimi usłane jest dno wielu portów tylko zapewniają mu obfitość schronień. Co ciekawe samce rosną szybciej od samic i osiągają większe rozmiary.

Babka bycza toleruje wody o niskiej zawartości tlenu, w zależności od akwenu i pory roku bytuje na różnej głębokości. W morzu Azowskim występuje do 20 metrów głębokości, podczas gdy w Kaspijskim można ją spotkać nawet na 70 metrach. Okresowo, szczególnie wiosną i jesienią wpływa do wolno płynących rzek. W Bałtyku przeważnie nie występuje głębiej niż 20 metrów. Ciekawe jest też pochodzenie samej nazwy: „bycza” nawiązuje do charakterystycznego kształtu głowy, nieproporcjonalnie dużej w stosunku do reszty ciała. Zresztą „byczkami” określa się kilka konsumpcyjnych gatunków babki, często sprzedawanych potem w puszkach jako byczki. Wcześniejsze nazwy tego gatunku to babka śniadogłowa, barczysta (użyte około 100 lat temu) oraz nowsze synonimy jak babka obła czy czarnopyska.

Duży problem małej ryby

Cały problem obecności babki byczej w Bałtyku wynika z jej spektrum pokarmowego, a wtórnie z jej wielkości i płodności. Babka jest rybą drapieżną, polującą przede wszystkim na bezkręgowce denne. Obserwacje wykazały, że najczęściej odżywia się małżami, krewetkami i wieloszczetami. Rzecz jasna jako oportunista nie gardzi narybkiem oraz mniejszymi rybami strefy przydennej. Rodzi to dwa problemy: po pierwsze konkuruje z wieloma rodzimymi gatunkami (w tym cennymi gospodarczo) o dostępne zasoby pokarmowe. Co więcej, jako gatunek bardziej plastyczny a często po prostu większy, wychodzi z tej konfrontacji zwycięsko, pośrednio redukując pogłowie rodzimych gatunków. Drugim problemem jest bezpośrednia redukcja populacji wielu gatunków mniejszych ryb (np. ciernik, mniejsze gatunki babki) oraz narybku ryb większych.

Dodatkowym problemem jest zjadanie przez nią małży: omułka (Mytilus trossulus) oraz rogowca bałtyckiego (Macoma balthica) – oba te gatunki stanowią główny pokarm babki. Niestety jest to także ulubiony pokarm nie tylko płastug (popularnie zwanych flądrami), ale także wielu zimujących ptaków morskich, szczególnie nurkujących kaczek i łysek. Oznacza to nie tylko większą konkurencje dla rodzimych gatunków, ale rodzi także kolejny problem. W ciałach małży akumulują się duże ilości soli metali ciężkich, trafiających do Bałtyku wraz z zanieczyszczonymi rzekami. Zjadanie większej ilości małży oznacza, że znacznie więcej tych szkodliwych substancji zostanie włączonych do kolejnych ogniw łańcucha pokarmowego, akumulując się w ciałach kolejnych organizmów.

Niestety to że babka czuje się tak dobrze w Bałtyku wynika z działalności człowieka. Przeżyźnione, bogate w plankton morze jest doskonałym siedliskiem dla małży, a ich obfitość to bogata stołówka dla ryby. W dodatku człowiek znacznie przetrzebił drapieżne gatunki ryb, które skutecznie regulowałyby populację intruza. Babka bycza mimo że jest gatunkiem konsumpcyjnym (łowiona średnio w ilości 50 kg dziennie przez kuter) nie znajduje szerszego zainteresowania na rynku. Ryba ta naturalnych wrogów w Bałtyku ma niewielu: przetrzebiona populacja dorsza czy okonia nie może skutecznie regulować jej liczebności. Z ptaków jedynie kormorany i czaple włączyły babkę do swej diety, przy czym w przypadku kormoranów może ona stanowić nawet 60-90% pokarmu. To wszystko jednak zbyt mało, by przetrzebić populację intruza.

Historia podboju Bałtyku

Już w latach osiemdziesiątych XX wieku obecność babki byczej stwierdzono w rzece Moskwa – był to jak się uważa etap przejściowy w podboju europejskich wód przez ten gatunek. Do Morza Bałtyckiego ryba ta trafiła nie później niż w 1987 roku, najprawdopodobniej wraz z wodami balastowymi statków. Pierwszy okaz stwierdzono w pobliżu portu Hel już w czerwcu 1990 roku. Wielkość złowionego okazu wskazywała, że trafił on do Bałtyku kilka lat wcześniej.

Inwazja babki byczej rozpoczęła się prawdopodobnie od portu w Gdyni, gdzie około 1987 trafiły młode osobniki wraz z wodami balastowymi statków. Mnogość kryjówek, bogate żerowiska i niewystarczająca presja ze strony drapieżników sprawiła, że intruz szybko zaczął się rozprzestrzeniać. W ciągu kilku lat babka opanowała całą Zatokę Gdańską, wtedy też stała się obiektem zainteresowania naukowców. Już w 1994 roku babka bycza występowała w całej Zatoce Gdańskiej a rok później ryba zaczęła występować w innych akwenach. Pod koniec lat 90-tych babkę stwierdzono zarówno w Zalewie Wiślanym jak i w Zatoce Pomorskiej oraz w jeziorze Łebsko (Słowiński Park Narodowy). Ryba zaczęła zasiedlać także dolne odcinki rzek, a rekord jej oddalenia od ujścia rzeki wynosi obecnie 130 kilometrów. W 2002 roku babkę łowili już wędkarze w Świnoujściu,a więc wystarczyło zaledwie 15 lat by babka opanowała polskie wody.

Podbój kolejnych rejonów Bałtyku był już tylko kwestią czasu i następował błyskawicznie. Już w 1999 stwierdzono obecność babki byczej w niemieckiej części Morza Bałtyckiego. Inwazja na wschód przebiegała nieco wolniej, chociaż już w 2002 roku obecność babki byczej stwierdzono w Estonii. Rok później była już często poławiana zarówno na Litwie jak i na Łotwie. Intruz zaczął także zasiedlać północną część Bałtyku – w 2005 roku dotarł do Finlandii. W lipcu tego roku pierwszą babkę byczą złowiono w Szwecji, jednak wiek ryby wskazywał, że zamieszkała ona w tamtejszych wodach kilka lat wcześniej. Biorąc jednak pod uwagę ruch morski między Polską a Szwecją jest to i tak zaskakująco późno. Faktem jest jednak, że pierwsze okazy na szwedzkich wodach zostały złowione w pobliżu Karlskrony, co sugeruje, że trafiły tu wraz z wodą balastową. Spośród państw Bałtyckich obecności tej ryby nie stwierdzono jeszcze tylko w Danii, chociaż jest to zapewne tylko kwestią czasu.

Źródłem wielu informacji użytych w tym tekście była strona Stacji Morskiej IO UG w Helu (www.hel.univ.gda.pl).



Artykuł ten pochodzi z portalu ekologia.pl

Serdecznie dziękujemy za zgodę na zamieszczenie go w naszym serwisie.