Rośliny mięsożerne, zwane również owadożernymi, wykształcają specjalne gruczoły trawienne; chwytanie i trawienie zwierząt stanowi dla nich dodatkowe źródło pożywienia. Występują one bowiem na glebach ubogich w składniki pokarmowe. Komórki tych roślin zawierają chlorofil, asymilują dwutlenek węgla, a cudzożywność ogranicza się tylko do pozyskiwania substancji zawierających azot i fosfor – pierwiastków, które nie występują w wystarczających ilościach w ich naturalnych siedlisku, m.in. ubogich w substancje odżywcze bagnach i torfowiskach. Rośliny mięsożerne należą do różnych rodzin i rodzajów, obejmujących około 450 gatunków. W naszym kraju występują w 11 gatunkach i wszystkie objęte są ścisłą ochroną. W ostatnim czasie egzotyczne ich gatunki pojawiają się coraz częściej w sklepach ogrodniczych i kwiaciarniach.

Rosiczka pachnie miodem…

Do chwytania zwierząt roślinom mięsożernym służą najrozmaitsze urządzenia, zazwyczaj jednak są to przekształcone liście. Dzielimy je na rośliny o pułapkach klejących, ześlizgowych i zapadkowych. Te ostatnie występują jeszcze w wersji podciśnieniowej. W Polsce najbardziej znaną rośliną mięsożerną jest rosiczka, spotykana na różnego typu torfowiskach. Jej organami zwabiającymi i chwytającymi owady są okrągławe liście. Na ich górnej stronie znajdują się maczugowate, czerwonawe włoski gruczołowe. Pośrodku blaszki są one krótkie, a na brzegach znacznie dłuższe. Są to właściwe urządzenia chwytne. Ich szczyty pokrywa lepka ciecz pachnąca miodem, przypominająca rosę – stąd polska nazwa rośliny.

Owad, który niebacznie siądzie na liść, przykleja się do niego. W tym czasie podrażnione włoski zaczynają się zginać i przyciskać owada, który ginie uduszony lepką cieczą, zawierającą enzymy trawienne rozkładające jego ciało. Niestrawione suche resztki zwiewa po pewnym czasie wiatr.

Zupełnie inaczej zbudowany aparat chwytny posiada wymierająca w naszym kraju aldrowanda pęcherzykowata. Gatunek ten nie posiada korzeni i żyje w wodzie. Poczynając od XIX w., aldrowandę odnotowano w Polsce na 92 stanowiskach. W latach 50. XX w. roślina przetrwała na około 40 stanowiskach, z których obecnie znanych jest tylko 7. Większość blaszek liściowych rośliny przekształcona jest w aparaty chwytne, składające się z dwóch połówek liścia z licznymi włoskami czuciowymi. Gdy małe zwierzę dotknie jednego z włosków, połówki liścia natychmiast się zamykają. Jak szybko? Pierwsza reakcja następuje po 0,09 s., a całe zamknięcie trwa 0,2 s.

…a pływacze wciągają

Mało znanymi w naszej florze wodnymi roślinami mięsożernymi są pływacze, które należą do jednej z najdziwniejszych pod względem morfologicznym grupy roślin. Na ich liściach występują małe, bezbarwne, wypełnione powietrzem pęcherzyki, stanowiące pułapkę dla drobnych zwierząt wodnych. Pęcherzyki te mają mały otwór zamknięty wodoszczelną klapką, otwierającą się tylko do wnętrza.

Po zewnętrznej stronie pęcherzyków sterczą nieruchome szczecinki, które działają jak dźwignie – z chwilą ich dotknięcia przez zwierzę, klapka otwiera się i zwierzę zostaje natychmiast wessane wraz ze strumieniem wody do pęcherzyka. Następnie klapka się zamyka i ofiara ulega strawieniu dzięki substancjom trawiennym, wydzielanym przez włoski znajdujące się wewnątrz pęcherzyka. Pływacze posiadają więc wspomniane już wyspecjalizowane pułapki podciśnieniowe, należące do grupy pułapek zapadkowych.

Spośród egzotycznych roślin mięsożernych do najbardziej znanych należą dzbaneczniki. Ich ojczyzną są tereny bagniste między południowymi Chinami, Indonezją, Półwyspem Malajskim i północną Australią. Są to rośliny kłączowe, rosnące często jako epifity na innych roślinach lub też jako liany, których pęd może osiągnąć długość wielu metrów. Pułapkowe dzbanki powstają z silnie przekształconych i wyspecjalizowanych liści.

Dzbanki w dolnej części są rozszerzone i do jednej trzeciej, czasem do połowy, wypełnione trawiącym płynem. Otwór dzbanka otacza pierścieniowate zgrubienie, na którym skośnie ustawione jest wieczko. Otwiera się ono tylko w pułapkach zdolnych już do chwytania. Różne drobne zwierzęta przywabiane są przez jaskrawe, najczęściej czerwonobrązowe zabarwienie zgrubienia brzegowego i wieczka.

Rośliny mięsożerne mogą żyć bez pokarmu zwierzęcego. Bywa często, że na glebach zasobnych w składniki mineralne rozwijają się znacznie lepiej. Jednak ich sposób odżywiania ma znaczenie ekologiczne, gdyż w stałej walce ze środowiskiem wiele gatunków uzyskało w ten sposób dodatkowe źródło cennego azotu. Dzięki temu mogą zasiedlać nadzwyczaj ubogie biotopy, m.in. torfowiska, bagna, wody oligotroficzne, skały i tereny piaszczyste.



Gość Niedzielny 05/2009