Tak w legendach o królu Arturze opisywane jest pojawienie się świętego Graala. Naczynie znika, a rycerze Okrągłego Stołu ślubują, że nie spoczną, dopóki nie znajdą Graala i nie zobaczą go. Król Artur jest zmartwiony rozerwaniem rycerskiego kręgu, a świątobliwy pustelnik przestrzega: „Przyrzekliście poświęcić się Bożej sprawie, a nikomu nie będzie dane przeniknąć Jego tajemnic, o ile nie będzie czysty i wolny od grzechu”.

Niegdyś historia poszukiwań Graala rozpalała umysły. Dziś to słowo wielu jest całkowicie obce albo kojarzy się z filmem Stevena Spielberga „Indiana Jones i Ostatnia Krucjata”. Akcja toczy się w roku 1938. Indiana Jones otrzymuje propozycję odnalezienia Graala. Przyjmuje ją tym chętniej, że właśnie podczas poszukiwań Graala zaginął jego ojciec. Świętego naczynia poszukują także hitlerowcy... W tym filmie nie wszystko jest zmyślone. Wyspecjalizowane oddziały SS w latach 30. ubiegłego stulecia naprawdę poszukiwały Graala.

Według legendy, trzej rycerze Okrągłego Stołu znaleźli Graala, ale tajemnicza ręka zabrała go do nieba w dniu śmierci Galahada. Indiana znajduje Graala na terenie dzisiejszej Jordanii, ale przy próbie wyniesienia go z kryjówki ziemia się rozstępuje i Graal znika w rozpadlinie...

Misa, kielich, a może kamień?

Czym właściwie jest Graal? Już sama nazwa rodzi problemy. Jedni wywodzą ją od słów „sang real”, oznaczających krew króla. Inni odwołują się do słów „gradalis” (stopniowy), „grasale” (naczynie) lub „graduale” (księga). Wiele jest także wyjaśnień, czym Graal jest. Roger Herman Loomis, autor książki „Graal. Od celtyckiego mitu do symbolu chrześcijańskiego”, pisze: „Dziś wszyscy – z wyjątkiem znawców przedmiotu – na podstawie błędnych informacji... wyobrażają go sobie jako kielich”. Skoro nie kielich, to co?

Zdaniem Loomisa, znaczenia słowa Graal, użytego przez Chrétiena z Troyes, który pod koniec XII stulecia spisał pierwszą o nim opowieść, nie rozumiano nawet we Francji. Niektórzy miniaturzyści francuscy przedstawiali go jako kielich. Inni, wprowadzeni w błąd stwierdzeniem, że naczynie zawierało hostię, prezentowali go jako cyborium, czyli puchar z pokrywką zwieńczoną krzyżem, taki sam, w jakim i dziś przechowuje się Najświętszy Sakrament w tabernakulum. Loomis zauważa, że słowa tego nie tłumaczy się na obce języki. To świadczy o tym, że nie wiadomo, czym jest Graal.

Wolfram z Esenbach, który na początku XIII stulecia napisał opowieść „Parzival”, twierdził stanowczo, że Graal był kamieniem. Być może nawiązywał do legendy, według której cały Graal został wyrzeźbiony z jednego szmaragdu. Są też opowieści o Graalu jako kamieniu, na którym pojawia się święty kielich.
Loomis utrzymuje, że Graal był szerokim i dość głębokim półmiskiem. Takim, na jakim w bogatych domach podaje się mięso.

Od wegetacji do Józefa z Arymatei

Badacze wskazują na to, że w legendach Graal jest uważany za symbol bogactwa i płodności. Ma też magiczne właściwości – leczy i przywraca zdrowie, karmi, poi obecnych, symbolizuje nieśmiertelność, jest niewidzialny dla niegodnych, przywołuje do siebie wybranych. Dlatego mógł go odnaleźć tylko najszlachetniejszy rycerz.

Teolog prawosławny Sergiusz Bułhakow, żyjący na przełomie XIX i XX wieku, zwracał uwagę na to, że Wschód przeszedł obok tematu Graala obojętnie. Jedynie pewne wątki można znaleźć w rozpowszechnionych na Wschodzie opowiadaniach o cudownych pojawieniach się Dziecięcia Jezus w Eucharystii.

Tradycja chrześcijańska nawiązuje do dwóch wydarzeń biblijnych – Ostatniej Wieczerzy oraz przebicia włócznią boku Jezusa na krzyżu. Niektórzy nazwę Graal odnoszą do naczynia używanego przez Jezusa podczas Ostatniej Wieczerzy. Inni łączą go z osobą Józefa z Arymatei, faryzeusza wierzącego, że Jezus jest Synem Bożym. Miał on zebrać do naczynia krew i wodę wypływające z boku Chrystusa na krzyżu. Niektórzy łączą obie wersje, twierdząc, że naczynie, w którym w Wieczerniku dokonała się pierwsza przemiana wina w Krew Chrystusa, zostało później użyte przez Józefa z Arymatei na Golgocie.

Górą literatura!

Wydawać by się mogło, że Kościół powinien do Graala przykładać co najmniej tyle samo uwagi, co do Całunu Turyńskiego. Jego dzieje – według tradycji – są równie dramatyczne, jak przechowywanego w Turynie płótna. Naczynie użyte podczas Ostatniej Wieczerzy św. Marek miał podarować św. Piotrowi, gdy ten wyruszał do Rzymu. Tu było używane przez kolejnych 24 papieży do sprawowania Mszy św. Wobec poważnego niebezpieczeństwa, że relikwia wpadnie w ręce Rzymian, papież św. Sykstus II (257–58), przewidując, że sam wkrótce zginie śmiercią męczeńską, powierzył Graala swemu skarbnikowi i diakonowi św. Wawrzyńcowi. Ten przekazał naczynie żołnierzowi z dzisiejszej Hiszpanii, aby je ukrył. Później poszukiwanie Graala stało się symbolem chrześcijańskiego szukania prawdy i uświęcenia. Graala łączono również z templariuszami. Mimo to w Encyklopedii katolickiej KUL można wyczytać, że motyw Graala pozostawał na marginesie życia oficjalnego Kościoła. Kwitł natomiast w literaturze.

Co trzyma Papież?

We wspomnianym filmie Spielberga Indiana trafia do pomieszczenia w Petrze, w którym Graal ukryty został pośród wielu kielichów. Prawdziwym okazuje się kamienny, ubogi. Na zdjęciu, wykonanym w roku 1982 w Walencji, Jan Paweł II trzyma w dłoni dziwne naczynie – kielich zaopatrzony w dwa uchwyty. Według chrześcijańskiej tradycji, szczególnie pielęgnowanej w Hiszpanii, właśnie to naczynie jest prawdziwym Graalem, używanym podczas Ostatniej Wieczerzy.

Kościół nigdy jednak oficjalnie nie stwierdził, że właśnie w tym kielichu po raz pierwszy dokonało się przeistoczenie, gdy Jezus ustanawiał Eucharystię. Relikwia ta jest przechowywana w Kaplicy Świętego Graala w katedrze w Walencji.

Według dr Janice Betton, amerykańskiej badaczki z Uniwersytetu Colorado i Katolickiej Szkoły Biblijnej w Denver, autorki książki „St. Laurence and the Holy Grail” (Św. Wawrzyniec i Święty Graal), Hiszpanie mają prawdziwego Graala. Jej zdaniem, w Muzeum Narodowym w Madrycie przechowywane są dokumenty potwierdzające autentyczność relikwii – życiorys św. Wawrzyńca i potwierdzenie przeniesienia kielicha.

Dr Betton podkreśla, że prawdziwy Graal to nie kamienny kielich, z którego pili Apostołowie, lecz srebrne naczynie, w którym podano podczas Ostatniej Wieczerzy wino. Jeśli amerykańska uczona się nie myli, Jan Pa-weł II, który w październiku 1982 roku użył go do sprawowania Mszy św., był pierwszym papieżem dotykającym Graala od siedemnastu wieków.



Gość Niedzielny 1/2005