DNA to skrót oznaczający kwas deoksyrybonukleinowy. To wyjątkowa substancja, bo jest ona nośnikiem informacji genetycznej. Informacja ta zgromadzona jest w odziedziczonych po rodzicach chromosomach, zbudowanych z DNA i białek. Każdy z nas (z wyjątkiem bliźniaków jednojajowych) ma inny profil genetyczny. Dzięki temu możliwa jest identyfikacja człowieka na podstawie jego DNA.

Wystarczy do tego DNA z zaledwie kilku komórek. Mogą to być niemal wszystkie rodzaje komórek ciała, z nielicznymi wyjątkami. Należą do nich na przykład czerwone krwinki oraz łodygi włosa (ale już cebulka włosa doskonale nadaje się do tego typu badań). Ważne, by te komórki nie były zdegradowane, zniszczone. Może do tego doprowadzić na przykład wysoka temperatura (zwęglenie) czy procesy gnilne. Dlatego próbki przechowywane są w stanie zamrożenia. Konieczne jest też zachowanie środków zapobiegających zanieczyszczeniu próbki przez materiał genetyczny, pochodzący od innej osoby. Chodzi tu o odzież ochronną oraz czyste narzędzia i opakowania.

Ślad na szczoteczce
Do badania wystarczy niewielka próbka, np. plamka krwi czy śliny o średnicy zaledwie 2 mm. Dla ustalenia tożsamości konieczne jest badanie porównawcze tej próbki i próbek pobranych od osób najbliższych. Mogą to być rodzice, a także małżonek i ich wspólne dziecko. Próbki od osób żyjących to zwykle krew (wystarczy 0,1 mililitra) albo wymaz z wewnętrznej strony policzka. Materiałem porównawczym w badaniach identyfikacyjnych mogą być także śladowe ilości DNA, pozostawione na rzeczach osobistych – na przykład na szczoteczce do zębów, maszynce do golenia albo grzebieniu ofiary katastrofy.

Z pobranych próbek izoluje się zawarte w nich DNA. Następnie trzeba zmierzyć stężenie i czystość uzyskanego DNA. Potem następuje namnażanie DNA. Przy zastosowaniu odpowiedniej aparatury i odczynników z jednego fragmentu DNA otrzymuje się wiele milionów jego kopii. Tak otrzymana próbka trafia do analizatora genetycznego. To niewielkie urządzenie, mieszczące się na laboratoryjnym stole. Do nowoczesnych urządzeń tego typu można wsunąć płytkę z około 100 próbkami.

99,9999 proc. pewności
Badanie nie obejmuje całego DNA, ale jego wybrane fragmenty, tak zwane markery. To części chromosomów, które są bardzo dokładnie poznane przez naukę. Wiemy, czego możemy się w nich spodziewać. I potrafimy to opisywać za pomocą liczb. Otrzymujemy więc liczbowe wyniki, opisujące badaną próbkę oraz liczbowe wyniki z badania próbek kontrolnych, pochodzących od osób spokrewnionych, znanych z imienia i nazwiska.

Analiza tych wyników polega na sprawdzeniu, czy otrzymaliśmy wyniki pasujące do siebie, czyli zgodne z zasadą, że dziecko dziedziczy połowę swego DNA od matki i połowę od ojca. Analiza ta jest bardzo skomplikowana, współcześnie wykonują ją specjalne programy komputerowe. Uzyskuje się w ten sposób stwierdzenie tożsamości z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością 99,9999 proc. Trochę inaczej jest w przypadku użycia próbek kontrolnych, pochodzących z rzeczy osobistych. Wtedy bada się, czy profil genetyczny uzyskany przez zbadanie próbki pobranej np. na miejscu katastrofy jest identyczny z profilem posiadacza szczoteczki do zębów czy maszynki do golenia. Jeśli tak – tożsamość jest ustalona.

Niepowtarzalny wzór
Specjaliści, zajmujący się laboratoryjnym stwierdzaniem tożsamości za pomocą badania DNA, nie dowiadują się przy okazji, jaki kolor oczu czy włosów ma badana osoba. Nie wiedzą też, na jakie choroby może ona cierpieć. A to dlatego, że badane przez nich odcinki DNA nie kodują żadnych cech. To zaskakujące, ale aż 95 proc. ludzkiego DNA nie służy kodowaniu żadnych cech. Fragmenty te są jednak tak bardzo zróżnicowane, różnorodne, że nadają się świetnie do opisanych wyżej badań, służących stwierdzeniu tożsamości.

Bo z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością można stwierdzić, że na całym świecie nie ma dwóch ludzi o identycznym „wzorze” genetycznym. Oczywiście stwierdzenie tożsamości na podstawie badania DNA to najbardziej skuteczny, ale niejedyny sposób identyfikacji człowieka. Nawet w trudnych przypadkach można tego dokonać na podstawie znaków szczególnych, badania odcisków palców albo charakterystycznych cech uzębienia. Badania DNA służą także do ustalania ojcostwa. Są też nieocenioną pomocą w wykrywaniu sprawców przestępstw.