"Jest bardzo, bardzo mało prawdopodobne, aby duże zanieczyszczenie środowiska - choćby takie, jakie miało miejsce w Odrze, ale nie tylko - miało swój początek w legalnie działającym składowisku odpadów" - ocenia dr hab. inż. Katarzyna Grzesik z Katedry Kształtowania i Ochrony Środowiska AGH. "Gospodarka odpadami kojarzyła się dawniej głównie z ich składowaniem. Teraz tak nie jest" - mówi zajmująca się tematyką odpadów dr Grzesik.

Zwraca uwagę, że od ponad 20 lat obowiązuje hierarchia postępowania z odpadami. Wymienia, że najbardziej pożądane jest zapobieganie powstawaniu odpadów, a potem kolejno: przygotowanie do ich ponownego użycia, recykling, odzysk niebędący recyklingiem (np. spalanie), aż po najmniej pożądane działanie, czyli ich unieszkodliwianie, w ramach którego wyróżnia się m.in. składowanie. "Tylko kilka procent odpadów niebezpiecznych kończy teraz na składowiskach" - mówi dr Grzesik. I dodaje, że nieprzetworzonych odpadów komunalnych w ogóle składować nie można. "One muszą iść do przetworzenia, a składowane jest najwyżej to, co po tym procesie zostanie" - wyjaśnia.

Badaczka z AGH tłumaczy, że każda firma, która wytwarza odpady - w tym niebezpieczne - musi mieć pozwolenie, w którym określone jest, ile ich wytwarza, jakie to odpady i co się z nimi stanie. To, co jest w pozwoleniu, kontrolowane jest przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. Zazwyczaj przedsiębiorstwa przekazują odpady innym firmom - które mają pozwolenie na zbiórkę czy też przetwarzanie odpadów (a więc mogą je odzyskiwać lub unieszkodliwiać).

"Każdy odpad niebezpieczny ma swoje przeznaczenie" - tłumaczy badaczka. I tak np. przepracowane oleje odpadowe trafiają do rafinerii, odpady zawierające rtęć (np. świetlówki) są przetwarzane w wysoko wyspecjalizowanych instalacjach, akumulatory - trafiają do wyspecjalizowanych firm, które zajmują się ich zagospodarowaniem, a baterie - do jeszcze innych przedsiębiorstw.

Różne są też ścieżki postępowania z chemikaliami: np. kwasy zobojętniane są zasadami. Zasady - kwasami, substancje tzw. wymywalne - są zestalane mieszankami cementowymi. "Nie ma firm, które przetwarzają wszystkie odpady niebezpieczne. Przetwarzają tylko te, dla których przeznaczona jest technologia instalacji i na które mają pozwolenie" - mówi dr Grzesik.

Odpady niebezpieczne wytwarzane w niewielkich ilościach, trafiają zwykle do spalarni odpadów niebezpiecznych. "Przykładem jest spalarnia w Dąbrowie Górniczej o przepustowości 50 tys. ton rocznie"- opowiada.

Odpadów niebezpiecznych, które trafiają na wysypiska jest tylko kilka procent. Klasycznym przykładem materiału niebezpiecznego, który trafia na składowisko i jest składowany, są odpady azbestowe - "takie odpady są niebezpieczne właściwie tylko, gdy pylą" - zwraca uwagę badaczka. I dodaje, że azbest przechowywany jest w workach - big bagach i przysypywany ziemią. "Wtedy przestaje być szkodliwy" - ocenia.

Przepisy określają, że nie można składować odpadów ciekłych, żrących, łatwopalnych, zakaźnych, utleniających, ani komunalnych (i pochodzących z przetwarzania odpadów komunalnych), które mają odpowiednio dużą wartość opałową (wyższą niż 6MJ na kilogram, czyli z których można odzyskać energię).

Jeśli jednak chodzi o najbardziej problematyczne odpady, które są w Polsce składowane, to dr Grzesik zaznacza, że nie zaliczają się one do odpadów niebezpiecznych. Mowa tu o odpadach poflotacyjnych - z przetwarzania rud metali nieżelaznych (miedzi, cynku, ołowiu). "W Polsce znajduje się największe w Europie i jedno z największych na świecie składowisk odpadów poflotacyjnych - to Zbiornik Żelazny Most w woj. dolnośląskim"- przypomina badaczka.

Kolejną grupą problematycznych odpadów są mieszanki popiołowo-żużlowe - po spalaniu węgla w elektrowniach, nagromadzone w Polsce w ogromnych ilościach. A także odpady fosfogipsowe - po produkcji nawozów fosforowych.

Dr Grzesik opowiada, że legalnie działające składowiska odpadów są jednak uszczelnione i precyzyjnie kontrolowane - prowadzony jest tam monitoring, a wody powierzchniowe i odciekowe są często kontrolowane. A żeby prowadzić składowisko odpadów niebezpiecznych, trzeba spełnić mnóstwo rygorystycznych wymogów.

Zdaniem dr Grzesik przepisy dotyczące zagospodarowania odpadów są w Polsce od 20 lat porównywalne z przepisami w innych krajach europejskich."Do roku 2001r. mieliśmy około tysiąca składowisk odpadów komunalnych, które były często beznadziejnie prowadzone. Wtedy weszły w życie przepisy, w wyniku czego zamykano składowiska lub modernizowano je. Dzięki temu działające teraz obiekty tego typu, są na ogół poprawnie eksploatowane" - podsumowuje rozmówczyni PAP.

Badaczka opowiada jednak, że istnieje szara i czarna strefa w zagospodarowaniu odpadów. "Klasycznym przykładem są nielegalne zakłady demontażu pojazdów. To ogromna skala problemu" - opowiada. Tłumaczy, że wszystkie płyny, jakie są w samochodach, są odpadami niebezpiecznymi. Dlatego substancje te powinny być odpowiednio zbierane, a legalnie działające stacje demontażu powinny być uszczelnione, aby nic, co wypłynie z pojazdu nie przenikało do gleby.

"Do niedawna jednak 2/3 samochodów znikała w szarej strefie" - mówi. I podaje, że do Polski w 2018 r. sprowadzono z zagranicy około 800 tys. - 1 mln sztuk samochodów używanych, a w tym czasie wyrejestrowano zaś oficjalnie 200 tys. samochodów. "Samochody są często rozbierane na części, a dzieje się to na podwórkach, w stodołach, na trawie. Płyny z pojazdów - a więc niebezpieczne odpady - wsiąkają zaś w glebę lub są wylewane byle gdzie" - alarmuje badaczka. I zwraca uwagę na lukę w prawie: legalna jest sprzedaż części samochodowych niewiadomego pochodzenia. To sprawia zaś, że więcej osób - nawet nieświadomych zagrożenia dla środowiska, które powodują - może zarabiać tnąc samochody na swoich podwórkach.

A to tylko jeden z przykładów nieprawidłowości w zagospodarowaniu odpadów, związanych z istnieniem wspomnianej wcześniej szarej strefy.

Ludwika Tomala