Elementarz anatomii

W swojej najnowszej książce o człowieku Tomasz Rożek na dziecięce pytania odpowiada prosto, ale nie infantylnie, bo dzieci traktuje poważnie.

Anna Leszczyńska-RożekTak działa człowiek. Zagadki, zadania, kolorowankiFundacja Nauka. To LubięGierałtowice 2022ss. 114 Tomasz RożekJak działa człowiek?Fundacja Nauka. To LubięGierałtowice 2022ss. 132
Lukasz Karas

Mądrzy ludzie umieją zwykle mówić prosto nawet o rzeczach trudnych. Ci, którzy potrafią opowiedzieć o nich dzieciom, muszą być więc mądrymi w dwójnasób. Jeśli wierzyć tej zasadzie – a nie widzę powodu, by nie wierzyć – do tego zacnego grona należy Tomasz Rożek. Szef naszego działu Nauka od lat bowiem objaśnia i przybliża czytelnikom meandry naukowego świata, czyniąc je zrozumiałymi nawet dla laików. Od pewnego czasu tłumaczy je także najmłodszym, a najlepszym potwierdzeniem faktu, że robi to skutecznie, jest sukces animowanej serii o człowieku, którą na kanale Nauka. To Lubię Junior oglądają dziesiątki tysięcy widzów.

Mówienie obrazem

Właśnie popularność tej serii skłoniła autora do stworzenia książki „Jak działa człowiek?”, dzięki której nie tylko dzieci będą z przyjemnością chłonąć wiedzę. Książka jest pięknie wydana, pełna kolorowych ilustracji autorstwa Sary Olszewskiej i wyrazistych grafik pozwalających szybko zrozumieć omawiane problemy. Kiedy pokazałem ją dzieciom, od razu zaczęły ją z zaciekawieniem wertować, zadając pytania dotyczące poszczególnych obrazków. Muszę przyznać, że nie na wszystkie znałem odpowiedź, jednak szybko ją znajdowałem – właśnie w książce.

Przewodnikiem po świecie nauki okazał się spoglądający z obrazków sympatyczny pan z brodą, w którym z radością rozpoznaliśmy mojego kolegę z redakcji. „To ten pan, który w internecie tak mądrze wszystko tłumaczy” – zawyrokowały dzieci. Przekonaliśmy się, że nie tylko w internecie. Również w książce Tomek nie przytłacza nas ilością informacji – jest ich dokładnie tyle, ile trzeba, by zainteresować czytelnika i zachęcić do dalszego zgłębiania wiedzy o człowieku. A przede wszystkim autor mówi do nas językiem działającym na wyobraźnię: serce porównuje do pompy, tętnice i żyły do rur, strupek do korka, mózg do komputera, neurony do kabli i przełączników, a jedzenie do tankowania samochodu. Wszystko to sprawia, że zaczynamy budować sobie w głowie coraz pełniejszy obraz tego skomplikowanego mechanizmu, jakim jest ludzkie ciało.

Książka podzielona została na rozdziały według układów, jakie tworzą narządy w ciele człowieka. Mamy więc kolejno układy: krwionośny, nerwowy, pokarmowy, oddechowy, kostny, mięśniowy i odporności. Ostatni rozdział, zatytułowany „Skąd pochodzimy?”, ukazuje rozwój życia na Ziemi – od pierwszych jednokomórkowych organizmów, które powstały miliardy lat temu, aż po pojawienie się człowieka. Aby uzmysłowić sobie, jak niedawno miało miejsce to ostatnie zdarzenie, autor zmienia skalę czasu i przyjmuje, że rok trwa jedną sekundę. W tej perspektywie życie narodziło się na Ziemi 127 lat temu, a człowiek rozumny… zaledwie 3,5 dnia temu!

Trochę inne serce

Tu drobna uwaga: zabieg ze zmianą skali czasu – sam w sobie bardzo pomysłowy – okazał się czytelny tylko dla mojej starszej, ośmioletniej córki. Dla młodszej, sześciolatki, było to jeszcze zbyt abstrakcyjne. Za to zeszyt ćwiczeń z zagadkami, zadaniami i kolorowankami, przygotowany przez Annę Leszczyńską-Rożek – prywatnie żonę autora, którą czytelnicy „Gościa Niedzielnego” kojarzą także z działu „Strony Kobiety” – cieszył się powodzeniem obu córek. Ba, kilka razy musiałem nawet interweniować, gdyż obie chciały wypełniać ów zeszyt jednocześnie, wyrywając go sobie nawzajem… Niemniej, gdy już doszły do porozumienia, radości było co niemiara. Z zegarkiem w ręku liczyły uderzenia serca w ciągu minuty, potem sprawdzały, czy potrafią dotknąć językiem nosa, wreszcie przyglądały się z uwagą, jak napinają się ich własne mięśnie. Mnie natomiast największą radość sprawiło wycięte z zeszytu serce, pokolorowane i ozdobione przez każdą z nich. Przy okazji dziewczynki zdziwił faktem, że serce w naszym ciele ma inny kształt niż ich wycinanka. Ta lekcja z pewnością zapadnie im w pamięć.

Atutem jest też to, że układ zeszytu ćwiczeń został skorelowany z treścią książki, dzięki czemu przekazywaną wiedzę można odpowiednio dawkować, utrwalając ją za pomocą zabawy. Wiadomości wchodzą do głowy niemal niepostrzeżenie, nie powodując zniechęcenia, tak często towarzyszącego szkolnej nauce. W ogóle uważam, że wielu twórców podręczników mogłoby się od naszego redakcyjnego kolegi uczyć tego, w jaki sposób skutecznie przekazywać wiedzę najmłodszym. Autor doskonale wie, że „odpowiedzi są dla dziecięcej ciekawości tym, czym tlen dla mięśni, prąd dla silnika elektrycznego albo światło dla roślin. Są napędem rozwoju”. Tomasz Rożek na dziecięce pytania odpowiada prosto, ale nie infantylnie, bo dzieci traktuje poważnie. Dlatego jestem przekonany, że ta książka pomoże im się rozwijać. •

Książki „Jak działa człowiek?” i „Tak działa człowiek” dostępne są na stronie www.NaukaToLubie.pl