Są kluczowe w codziennym funkcjonowaniu.
Smak i węch odgrywają istotną rolę nie tylko w odżywianiu, ale także w funkcjonowaniu społecznym i biologicznym człowieka. Pomagają wykrywać niebezpieczne związki w pożywieniu, ale też wiążą się z pamięcią i emocjami. Warto je trenować - podkreśla dr Grzegorz Sobek z Katedry Dietetyki Uniwersytetu Rzeszowskiego.
W rozmowie z PAP specjalista przypomniał, że postrzeganie smaku i zapachu jest w dużej mierze uwarunkowane genetycznie. Wyjaśnił, że ok. 25 proc. populacji to osoby o obniżonej zdolności rozpoznawania smaków, kolejne 25 proc. to tzw. supertesterzy, bardzo wrażliwi na smaki, a pozostałe 50 proc. to osoby przeciętne.
- Podobnie wygląda kwestia węchu. Każdy człowiek posiada własny zestaw receptorów zapachowych, a brak niektórych z nich sprawia, że dana osoba słabiej (lub wcale) odbiera konkretne wonie. Te predyspozycje wykorzystuje się m.in. przy produkcji perfum czy w zawodzie sommeliera - powiedział specjalista.
Na zdolności zmysłowe wpływa również wiek. - Największą wrażliwość na bodźce smakowe i zapachowe osiągamy między 20. a 25. rokiem życia. Do wieku ok. 45-50 lat utrzymuje się ona na dobrym poziomie, jednak po 60.-65. roku zaczyna stopniowo spadać - wytłumaczył dr Sobek.
Jak dodał, zjawisko to ma bezpośredni związek z fizjologią: komórki smakowe na języku, których cykl życia trwa około siedmiu dni, z wiekiem odtwarzają się w coraz mniejszej liczbie, więc dysponujemy coraz mniejszą ich pulą.
- To tłumaczy, dlaczego osoby starsze często używają więcej soli. Po prostu wrażliwość na ten smak jest u nich osłabiona, więc aby odczuwać podobne wrażenia co kiedyś, muszą bardziej dosalać potrawy - wyjaśnił. - W podobny sposób może spadać wrażliwość na smak słodki, co ma bardzo duże znaczenie, ponieważ może wpływać na preferencje żywieniowe, a więc także ryzyko otyłości.
Różnice w odbiorze bodźców zmysłowych mogą też wynikać z płci, stanów fizjologicznych czy stosowania używek. Jako przykład dr Sobek przytoczył kobiety w ciąży, które są bardziej wrażliwe na zapachy i reagują zmiennie np. na kwaśne i gorzkie potrawy. Z kolei osoby, które palą papierosy i nadużywają alkoholu, mają wrażliwość sensoryczną mocno obniżoną.
Także niektóre choroby mogą pogarszać odczuwanie smaków i zapachów. Ostatnie badania dr Sobka wykazały, że dzieci i młodzież z długotrwałą cukrzycą typu 1 mają istotnie osłabioną zdolność rozpoznawania bodźców smakowych i zapachowych, co może wpływać na ich apetyt, preferencje żywieniowe oraz ogólną jakość życia.
Ostatnim elementem determinującym działanie receptorów smakowych i węchowych jest sposób odżywiania. - Niska podaż białka w diecie oraz niedobory witamin A, E i z grupy B mogą osłabiać percepcję smaków. Bardzo ważne są także cynk i miedź - zaznaczył naukowiec.
Zauważył, że poza rolą w procesach związanych z odżywianiem zmysły smaku i węchu są silnie związane z pamięcią i emocjami. - Często przywołujemy wspomnienia na podstawie zapachów. Każdy z nas może także wymienić potrawy, które jadł w dzieciństwie, a które po latach przywołują określone emocje czy wydarzenia - powiedział.
Naukowcy tłumaczą to tym, że zmysły smaku i węchu są bezpośrednio połączone z układem limbicznym, a więc z obszarami mózgu odpowiadającymi za proces zapamiętywania i regulacji zachowań emocjonalnych. Co ciekawe, badania wykazały, że wspomnienia wywołane przez zapachy są zazwyczaj żywsze, silniej nacechowane emocjonalnie i trwalsze niż te uruchamiane przez inne zmysły. Pamięć węchowa okazuje się też wyjątkowo odporna na upływ czasu, co sprawia, że związane z nią doświadczenia mają tak duże znaczenie w codziennym życiu.
Zdaniem dr Sobka chętni mogą z powodzeniem "trenować" oba omawiane zmysły. Wrażliwość na smaki i zapach to kompetencja, którą da się rozwijać. Trening sensoryczny, który sprawi, że będzie nam łatwiej odróżniać i zapamiętywać smaki i zapachy, może obejmować kosztowanie z większą świadomością potraw, próbowanie przy sporządzaniu posiłków czy jedzenie np. czekolad, różnych odmian jabłek czy pomidorów oraz wąchanie przypraw, owoców i warzyw oraz innych produktów spożywczych. Jedzenie bez pośpiechu, celebrowanie posiłków będzie sprzyjać zapoznawaniu się ze smakami i zapachami oraz ich zapamiętywaniu.
- Smak i węch, choć czasami niedoceniane, są w naszym życiu bardzo ważne. Wpływają na odżywianie, bezpieczeństwo zdrowotne, pamięć i emocje. Dlatego warto dbać o ich sprawność poprzez odpowiednią dietę, unikanie używek i aktywne trenowanie percepcji - podsumował specjalista.
Katarzyna Czechowicz
Odkrycie przyczyniło się do rozwoju kryptografii kwantowej i komputerów kwantowych.
Dzięki temu odkryciu będzie można skuteczniej leczyć np. nowotwory.
Motyl wiszący bez ruchu na strychu lub w piwnicy nie potrzebuje ratunku, lecz spokoju.
Czyli skąd rośliny na całym kontynencie wiedzą, czy dany rok będzie nasienny czy nie?
Chińscy naukowcy odkryli mech, który może znieść warunki typowe dla Marsa.