Najważniejsze wydarzenia w polskiej i światowej nauce w roku 2022

Przełom w badaniach nad pozyskiwaniem energii z fuzji jądrowej, wysyp zdjęć z teleskopu Jamesa Webba, start kosmicznej misji Artemis, w której udział mieli także Polacy, odnalezienie Endurance - statku badacza Antarktydy Ernesta Shackletona, kolejne ustalenia dot. COVID-19, wybór Polaka do Rezerwy Astronautów ESA - to niektóre istotne wydarzenia naukowe mijającego roku.

STYCZEŃ

10.01 - Ośmioro naukowców pracujących w polskich ośrodkach naukowych znalazło się w gronie 397 laureatów Starting Grant 2021 - prestiżowych grantów przyznawanych przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych (ERC). To rekordowa edycja dla Polski.

11.01 - Naukowcy z Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku (UMB) poinformowali, że zidentyfikowali wariant genetyczny, który predysponuje do ciężkiego przebiegu COVID-19, ponad dwukrotnie zwiększa ryzyko takiego przebiegu tej choroby oraz śmierci chorego. Odkrycia dokonano w ramach prac nad projektem dofinansowanym przez Agencję Badań Medycznych we współpracy z Instytutem Chorób Płuc i Gruźlicy w Warszawie i firmą technologiczną ImageneMe. W badania było też zaangażowanych kilkanaście ośrodków klinicznych w Polsce.

11.01 - Amerykańscy chirurdzy z Centrum Medycznego Uniwersytetu w Maryland jako pierwsi na świecie z powodzeniem przeszczepili serce człowiekowi z genetycznie zmodyfikowanej świni - ogłosiła w poniedziałek amerykańska uczelnia. Była to ostatnia próba ratowania życia 57-letniego Davida Bennetta.

19.01 - NASA podała, że łazik Curiosity, przebywający na powierzchni Marsa, natrafił na specyficzną mieszankę izotopów węgla - taką, jaka na Ziemi związana jest z obecnością procesów biologicznych. Wyniki badań przedstawiono w artykule, który ukazał się w czasopiśmie naukowym "Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America".

LUTY

2.02 - Planetoida 2020 XL5 to ziemski trojańczyk, czyli planetoida towarzysząca Ziemi, która krąży wokół Słońca po tej samej orbicie, co nasza planeta - potwierdziły międzynarodowe badania, w których uczestniczyli naukowcy Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Jest to największy znany trojańczyk Ziemi. O odkryciu poinformowała poznańska uczelnia.

9.02 - Naukowcy z europejskiego konsorcjum EUROfusion, w którym uczestniczą także Polacy, wytworzyli stabilną plazmę, uzyskując 59 megadżuli energii w największym na świecie obiekcie syntezy jądrowej - tokamaku JET w W. Brytanii. To ważny krok ku praktycznemu wykorzystaniu syntezy jądrowej.

10.02 - Odkrycie trzeciej planety w układzie Proxima Centauri, czyli najbliższym względem Układu Słonecznego, ogłosił międzynarodowy zespół astronomów. O odkryciu poinformowało Europejskie Obserwatorium Południowe. Proxima Centauri to gwiazda położona najbliżej Słońca. Dzieli nas od niej dystans 4,24 lat świetlnych. Znana jest od 1915 roku.

16.02 - Amerykanka trzecią osobą na świecie, którą udało się uwolnić od wirusa HIV. Dokonano tego dzięki przeszczepowi krwi pępowinowej. Poprzednich dwóch pacjentów wyleczono z tego zakażenia po przeszczepie komórek szpiku.

25.02 - Naukowcy opublikowali nową mapę kosmosu, opracowaną na podstawie obserwacji radioteleskopem LOFAR. Mapa obejmuje ponad 4,4 mln obiektów, w tym bardzo wiele nieznanych do tej pory. Wśród autorów pracy jest grupa polskich astronomów.

MARZEC

5.03 - Zdrowa i odpowiednio zbilansowana dieta może być skutecznym środkiem zmniejszania ryzyka zachorowania na COVID-19 u zdrowych, aktywnych fizycznie i nieotyłych młodych ludzi - udowodnili badacze z Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Efektywność diety bogatej w warzywa i owoce, z odpowiednią ilością czosnku, orzechów, pełnoziarnistych produktów zbożowych i roślin strączkowych w ochronie przed chorobą koronawirusową może sięgać nawet 80 procent.

8.03 - Zmarł 57-letni David Bennett, któremu dwa miesiące wcześniej jako pierwszemu człowiekowi przeszczepiono serce genetycznie zmodyfikowanej świni

9.03 - Zidentyfikowano 25 regionów DNA związanych z ciężkim przebiegiem COVID-19, w tym aż 16 nieznanych wcześniej. Badanie, którego wyniki właśnie opublikowano na łamach "Nature" objęło 7491 chorych w krytycznym stanie i 48 400 osób z populacji kontrolnej, których genomy przeanalizowano w ramach projektu GenOMICC. To największe tego typu badanie, wykorzystujące najdokładniejszą i najbardziej obszerną technologię analizy DNA w postaci sekwencjonowania pełnego genomu człowieka - WGS (ang. Whole Genome Sequencing).

9.03 - Odnaleziono Endurance - statek słynnego badacza Antarktydy Ernesta Shackletona. Jednostka zatonęła pod lodem w 1915 roku. Spoczywający na głębokości 3 km wrak zachował się w zadziwiająco dobrym stanie.

11.03 - Polska astronom, prof. Bożena Czerny z Centrum Fizyki Teoretycznej PAN, otrzymała od Europejskiego Towarzystwa Astronomicznego (EAS) Nagrodę im. Lodewijka Woltjera za wyróżniające się badania kosmosu. To pierwsza Polka, która uzyskała to przyznawane od 2010 roku wyróżnienie.

17.03 - Naukowcy odkryli i opisali nieznany dotąd gatunek pasożyta, występujący... w nosie żubra. Autorzy odkrycia - badacze z Uniwersytetu Gdańskiego i Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie zaznaczają, że badania parazytofauny związanej z gatunkiem zagrożonym mają szczególne znaczenie. Praca została opublikowana w czasopiśmie "International Journal for Parasitology: Parasites and Wildlife".

24.03 - 81-letni profesor Dennis Parnell Sullivan, kierujący katedrą Alberta Einsteina w City University of New York Graduate Center oraz profesor Stony Brook University zdobył nagrodę Abela, uważaną przez wielu za matematyczny odpowiednik nagrody Nobla - ogłosiła w Oslo Norweska Akademia Nauki i Literatury.

KWIECIEŃ

7.04 - Międzynarodowy zespół astronomów z Polakami w składzie opublikował najdokładniejszą znaną mapę wszechświata w zakresie niskich częstotliwości radiowych. Dzięki nowemu przeglądowi nieba udało się zbadać dziesiątki tysięcy galaktyk - aż do dalekich krańców wszechświata. Do obserwacji użyto europejskiej sieci radioteleskopów LOFAR, której trzy stacje znajdują się na terenie naszego kraju.

19.04 - Amerykańska agencja kosmiczna NASA poinformowała, że marsjański dron Ingenuity wzbił się w powietrze, odbywając pierwszy w historii kontrolowany i napędzany lot w atmosferze innej planety. Start małego helikoptera odbył się bez problemów.

22.04 - Naukowcy z 13 krajów, w tym czworo Polaków, rozkodowali genom żyta - podał w czwartek Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, którego badacze uczestniczyli w pracach zespołu. Dzięki odkryciu możliwe będzie m.in. doskonalenie innych roślin uprawnych.

MAJ

15.05 - Chińska sonda Tianwen-1 z łazikiem o nazwie Zhurong z powodzeniem wylądowała w sobotę rano na Marsie - poinformowały chińskie media państwowe. To pierwsza w pełni chińska bezzałogowa misja na Czerwoną Planetę. Do tej pory jedynie Stanom Zjednoczonym udało się umieścić swoją sondę na powierzchni Marsa.1

17.05 - Międzynarodowa grupa specjalistów na łamach prestiżowego periodyku "Science" nawołuje do zbadania pochodzenia odpowiedzialnego za epidemię koronawirusa SARS-CoV-2. Jak piszą, nadal pozostają do wyjaśnienia obie możliwości - przeskok ze zwierząt na ludzi oraz ucieczka z laboratorium.

CZERWIEC

2.06 - Zespół z Zurychu (Szwajcaria) przeprowadził pierwszą na świecie operację wszczepienia zniszczonej wcześniej wątroby. Specjalne urządzenie w czasie trzech dni zregenerowało narząd poza ustrojem. Od zabiegu minął rok i leczony z powodu nowotworu pacjent czuje się dobrze. Zniszczony wcześniej, nienadający się do przeszczepu narząd zregenerowali poza organizmem do takiego stopnia, że mogli go umieścić w organizmie biorcy. Pozwoliło na to oryginalne urządzenie, które przez trzy dni niejako zastępowało organizm. Do tej pory poza ustrojem wątrobę można było przechowywać tylko przez 12 godzin.

10.06 - Dwa międzynarodowe zespoły naukowców, z udziałem astronomów z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego, ogłosiły odkrycie swobodnej czarnej dziury w Drodze Mlecznej. Jest to pierwsza tego typu detekcja.

13.06 - Naukowcy udostępnili obszerny zestaw danych z kosmicznego obserwatorium Gaia, obejmujący informacje dla 1,8 miliarda gwiazd w Drodze Mlecznej, dane o "trzęsieniach gwiazd", "gwiezdnym DNA" - poinformowały ESA i Obserwatorium Astronomiczne UW. W badaniach biorą udział Polacy.

21.06 - Nowe badania pozwoliły zidentyfikować ponad 1000 genów powiązanych z ciężkim przebiegiem COVID-19. O wynikach tych badań informuje pismo "Cell Systems".