Najważniejsze wydarzenia w polskiej i światowej nauce w roku 2022

LIPIEC

5.07 - Hugo Duminil-Copin z Francji, koreańsko-amerykański matematyk June Huh, Brytyjczyk James Maynard oraz Maryna Wiazowska z Ukrainy laureatami Medalu Fieldsa, przyznawanego za osiągnięcia w matematyce.

8.07 - Polski ekspert komunikacji naukowej dr Tomasz Rożek został członkiem grupy doradczej Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA) jako jedyny przedstawiciel Polski i krajów naszego regionu. Będzie tam pracował nad określaniem kierunku rozwoju technologii kosmicznych w Europie

12.07 - NASA i prezydent USA Joe Biden wspólnie zaprezentowali w Białym Domu pierwsze, historyczne zdjęcie z Kosmicznego Teleskopu Jamesa Webba. "To najgłębsze i najbardziej szczegółowe zdjęcie Wszechświata, które do tej pory wykonano (...) Pokazuje światło galaktyk, któremu dotarcie do nas zajęło wiele miliardów lat" - podkreśliła NASA. Kilkanaście godzin później zaprezentowano więcej zdjęć i danych naukowych.

13.07 - Zarząd Europejskiej Agencji Kosmicznej podjął decyzję o zakończeniu współpracy z rosyjską agencją kosmiczną Roskosmos w zakresie misji ExoMars-2022, mającej na celu zbadanie Marsa.

29.07 - Istnieją podejrzenia sfabrykowania wyników, na których opiera się wiele ważnych badań nad chorobą Alzheimera - wskazuje dochodzenie przeprowadzone przez "Science". Podstawowe założenia na temat genezy choroby zostały podane w wątpliwość. Prowadzone przez ten periodyk, trwające pół roku dochodzenie wskazuje, że kluczowe wyniki, na których opierają się liczne, prowadzone przez wiele lat badania nad chorobą Alzheimera, mogły być sfałszowane - wynika z artykułu autorstwa Charlesa Pillera

SIEPRPIEŃ

3.08 - Oparty na sztucznej inteligencji system AlphaFold zaprezentował trójwymiarową strukturę prawie wszystkich, znanych biologom, dwustu milionów białek. To od tych cząsteczek, których strukturę kodują geny, zależy niemal wszystko, co dzieje się w komórkach.

4.08 - Na łamach periodyku "Nature" naukowcy z Wellcome Sanger Institute (W. Brytania), ETH Zurich (Szwajcaria)i innych ośrodków przedstawili precyzyjną sieć zależności między różnymi elementami układu odpornościowego. Dzięki takiej wiedzy mogą powstać nowe terapie raka, chorób zakaźnych i innych schorzeń.

4.08 - Z pomocą specjalnego płynu badacze z Yale University (USA) przywrócili do życia niektóre komórki i narządy nieżyjącej od godziny świni. Podobna technika mogłaby pomagać m.in. w przechowywaniu organów do przeszczepów czy ratowaniu ludzi po udarach lub zawałach.

10.08 - Ślady po działalności grupy myśliwych sprzed kilkunastu tysięcy lat, wyspecjalizowanych w polowaniach na koziorożce alpejskie, odkryła słowacko-polska ekspedycja badawcza w Jaskini nad Huczawą (Hučivá diera) w Tatrach Bielskich na Słowacji. To jak dotąd jedyny punkt w Tatrach ze śladami osadnictwa człowieka paleolitycznego.

WRZESIEŃ

23.09 - Ogłoszono laureatów słynnej Breakthrough Prize. Doceniono twórców systemu sztucznej inteligencji przewidującego budowę białek, autorów odkrycia na temat genezy narkolepsji, badań nad kwantowymi komputerami oraz szeroko wykorzystywanymi matematycznymi algorytmami. Breakthrough Prize to przyznawana wybitnym naukowcom nagroda ustanowiona w 2012 roku przez rosyjsko-izraelskiego fizyka i przedsiębiorcę Yuria Milnera i sponsorowana przez znanych biznesmenów, w tym Marka Zuckerberga czy Sergeya Brina.

27.09 - Sonda NASA zgodnie z planem zderzyła się nad ranem z planetoidą Dimorphos w ramach misji DART - pierwszego w historii testu obrony planetarnej. Misja ma sprawdzić, na ile uderzenie w niewielkie ciało niebieskie zmieni jego kurs. Do zderzenia sondy wielkości małego samochodu z kosmiczną skałą o średnicy ok. 160 m doszło o godzinie 1.14 czasu polskiego ok. 11 mln kilometrów od Ziemi.

PAŹDZIERNIK

3.10 - Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny otrzymał naukowiec, który zsekwencjonował genom neandertalczyka i poznał tajemnice ewolucji naszego gatunku - Svante P""bo. "Za odkrycia dotyczące genomów wymarłych homininów i ewolucji człowieka" - uzasadnił Komitet Noblowski.

4.10 - Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki otrzymali: Alain Aspect (Francja), John F. Clauser (USA) i Anton Zeilinger (Austria). Przeprowadzili oni przełomowe eksperymenty z wykorzystaniem splątanych stanów kwantowych, w których dwie cząstki zachowują się jak pojedyncza jednostka, nawet gdy są rozdzielone. Wyniki utorowały drogę dla nowej technologii opartej na informacjach kwantowych.

5.10 - Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii otrzymali: Carolyn R. Bertozzi (USA), Morten Meldal (Dania) i Karl Barry Sharpless (USA) "za rozwój chemii klik i bioortogonalnej". Chodzi o reakcje, które pozwalają w prosty sposób tworzyć złożone cząsteczki i badać żywe komórki bez szkody dla nich samych.

12.10 - Analiza danych wskazuje na to, że uderzenie sondy DART w planetoidę Dimorphos zmieniło orbitę obiektu - poinformowała NASA. Był to test obrony planetarnej przed potencjalnymi przyszłymi zagrożeniami od asteroid.

20.10 - Po raz pierwszy udało się zidentyfikować rodzinę neandertalczyków. Umożliwiły to badania genetyczne próbek kości, pobranych z jaskini na Syberii - poinformowali naukowcy na łamach tygodnika "Nature". Badania prowadził zespół z Instytutu Antropologii Ewolucyjnej Maxa Plancka (Niemcy).

20.10 - Prof. Marek Konarzewski będzie nowym prezesem Polskiej Akademii Nauk - zdecydowali w głosowaniu zebrani w Warszawie członkowie Zgromadzenia Ogólnego PAN. Prof. Konarzewski funkcję będzie pełnił przez cztery lata, do 2026 r. Zastąpi na tym stanowisku prof. Jerzego Duszyńskiego.

27.10 - Duńsko-szwedzki zespół opracował chip, który przesyła informacje z prędkością prawie 2 miliony gigabitów na sekundę (2 Pbit/s) - dwa razy wyższą, niż wynosi cały internetowy transfer danych. Naukowcy planują już budowę układu o prędkości 100 Pbit/s.

LISTOPAD

3.11 - Profesorowie Marcin Nowotny, Bartosz Grzybowski i Adam Łajtar - to laureaci Nagród Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2022. Laureaci otrzymali po 200 tys. zł.

15.11 - Z pomocą Teleskopu Hubble'a i tzw. soczewkowania grawitacyjnego astronomowie uchwycili aż trzy różne momenty eksplozji supernowej, która nastąpiła miliardy lat temu. To pierwsze dokładnie spojrzenie na supernową z tak wczesnego okresu istnienia wszechświata.

16.11 - Z ośrodka NASA Kennedy Space Center na Florydzie wystartowała rakieta Space Launch System (SLS). Najpotężniejsza rakieta w historii wyniesie kapsułę Orion z manekinami w podróż dookoła Księżyca w ramach misji Artemis I. Jest to pierwszy krok w ramach programu, którego celem jest ustanowienie stałej obecności ludzi na Księżycu. W misji wykorzystano urządzenia opracowane przez Polaków. Na pokładzie kapsuły Orion znalazły się detektory podczerwieni polskiej firmy VIGO Photonics. Zestaw detektorów promieniowania jonizującego opracował zaś Instytut Fizyki Jądrowej PAN w Krakowie.

23.11 - Najstarsze świadectwo kontrolowanego użycia ognia do przygotowania pożywienia - odkryli naukowcy izraelscy, publikujący na łamach "Nature Ecology and Evolution". Resztki dużej ryby ze śladami użycia ognia naukowcy wydatowali na 780 tys. lat. To o ok. 600 tys. wcześniej niż dotychczasowe najstarsze świadectwa kontrolowanego użycia ognia do przygotowania żywności.

23.11 - Polski naukowiec Sławosz Uznański został wybrany przez Europejską Agencję Kosmiczną do Rezerwy Astronautów ESA. Oprócz 11 rezerwowych ESA wyłoniła też sześciu astronautów korpusu podstawowego. Ich nazwiska ogłoszono w Paryżu.

29.11 - Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) poinformowała, że zacznie używać nowego terminu "mpox" jako nazwy dla małpiej ospy i wezwała inne kraje do pójścia w jej ślady. Zmiana terminologii jest wynikiem skarg, iż obecna nazwa choroby jest rasistowska i stygmatyzująca.

GRUDZIEŃ

8.12 - Na Grenlandii odkryto DNA sprzed dwóch milionów lat. To jak dotąd rekord w badaniach paleontologicznych, poinformowali naukowcy na łamach prestiżowego tygodnika "Nature".

11.12 - Na Pacyfiku wylądowała kapsuła Orion z manekinami na pokładzie, kończąc pierwszą z serii misji Artemis. Był to też pierwszy udany krok ku powrotowi człowieka na Księżyc po ponad 50 latach i misji Apollo 17.

13.12 - Zmarł Mirosław Hermaszewski - pierwszy i jedyny polski astronauta. Urodzony w 1941 r. na Wołyniu, w czerwcu 1978 odbył lot w kosmos na pokładzie sowieckiego statku Sojuz.

13.12 - Ministerstwo energii USA ogłosiło wielki przełom naukowy w badaniach nad pozyskiwaniem energii z fuzji jądrowej. Naukowcom z Lawrence Livermore National Laboratory w Kalifornii po raz pierwszy udało się pozyskać z reakcji więcej energii, niż w nią włożono. Ma to być pierwszy krok w kierunku osiągnięcia "źródła energii, które zrewolucjonizuje świat".

22.12 - Dzięki nowym metodom analizy DNA udało się po raz pierwszy dokładnie zbadać genom szczepu bakterii powodującej gruźlicę. Powinno to znacznie pomóc w badaniach nad tą chorobą, wyjaśniając na przykład, dlaczego niektóre szczepy są bardziej zaraźliwe niż inne, powodują poważniejszy przebieg choroby lub sprawiają, że leczenie jest trudniejsze.