ADHD związane z zanieczyszczeniami?

Powszechne narażenie na pył zawieszony w powietrzu (PM) ma charakter globalny i budzi poważne obawy z punktu widzenia zdrowia publicznego. Według Global Burden of Diseases Study, w ciągu ostatnich 30 lat najszybciej rósł wskaźnik ryzyka zachorowalności i śmiertelności wywołanej właśnie przez zanieczyszczone powietrze. Konkretnie, narażenie na drobny pył zawieszony z otoczenia - cząstki o średnicy mniejszej niż 2,5 mikrometra (PM2,5), przyczyniło się do 4,58 miliona zgonów.

W Europie były wcześniej prowadzone badania pod kątem wpływu zanieczyszczonego powietrza na występowanie ADHD u dzieci, ale wyniki były niejednoznaczne, bo grupa badanych była za mała. W tym sensie chińskie badanie wnosi dużo nowej wiedzy w tym obszarze, co podkreśliła w rozmowie z PAP dr Iana Markevych z Instytutu Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Współautorka artykułu w "Nature Mental Health" powiedziała, że siłą badania jest właśnie liczba dzieci, które wzięły w nim udział. Było ich w sumie ponad 164 tys. w wieku 6-18 lat. Pochodziły z trzech różnych prowincji Chin - Guangdong, Liaoning i Kaszgar.

"To badanie wyróżnia się na tle innych liczbą przebadanych osób oraz wysokim wskaźnikiem zdiagnozowanego ADHD. Najważniejszym ustaleniem jest to, że mniejsze cząsteczki, których nawet nie badamy na szeroką skalę w Europie i Polsce - czyli PM1 - są najgroźniejsze dla zdrowia. Penetrują nasz organizm znacznie głębiej i są bardziej toksyczne" - powiedziała Markevych.

Narażenie na PM1 może mieć poważniejsze skutki zdrowotne niż PM2,5 - ze względu na jego zdolność do głębokiej penetracji ludzkiego ciała za pośrednictwem krwiobiegu. Pyły zawieszone mogą być toksyczne dla komórek nerwowych i wywoływać różne choroby.

Jedną z nich jest zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) - przewlekłe zaburzenie neurorozwojowe rozpoczynające się w dzieciństwie, często utrzymujące się w wieku dorosłym. Charakteryzuje się nieadekwatną rozwojowo nieuwagą, nadpobudliwością ruchową i impulsywnością. Jest to również jedno z najczęstszych zaburzeń neurorozwojowych - dotyka około 3,4 proc. dzieci na całym świecie.

"W tym dużym badaniu populacyjnym znaleźliśmy znaczące powiązanie między długotrwałym narażeniem na PM1 i PM2,5 oraz prawdopodobieństwem pozytywnego badania przesiewowego w kierunku ADHD u chińskich dzieci w wieku od 6 do 18 lat" - napisali autorzy badania.

Dodatkowymi czynnikami, które - jak wynika z najnowszej publikacji - towarzyszą zanieczyszczonemu powietrzu i również wpływają na wzrost występowania ADHD u dzieci są: zamieszkanie w pobliżu dróg o dużym natężeniu ruchu oraz przedwczesne narodziny i niska masa urodzeniowa. Dzieci, które uzyskały pozytywny wynik badania przesiewowego w kierunku ADHD rzadziej były karmione piersią oraz częściej mieszkały z palaczem papierosów.

"Nasze wyniki sugerują, że osoby oceniające ryzyko i decydenci powinni brać pod uwagę nie tylko stężenie masowe i rozmiary PM, ale także skład i źródła PM przy ustanawianiu przepisów chroniących zdrowie neurologiczne dzieci" - napisali autorzy badania.

Iana Markevych podkreśla, że wyniki chińskich badań są ważne, bo w przeciwieństwie do Europy, Chiny mają dużą sieć stacji pomiarowych pyłów zawieszonych w powietrzu i zbierają dane już od wielu lat.

"Żeby dobrze badać wpływ zanieczyszczenia powietrza na ludzki organizm, potrzebujemy dobrej sieci stacji pomiarowych. Potrzebujemy przynajmniej kilku stacji pomiarowych na miasto. W dużym mieście i na jego obrzeżach powinno być przynajmniej 20 stacji pomiarowych. Odbywa się dyskusja w Europie, jak zintensyfikować sieć pomiarów PM10 i PM2,5. Ale są też pojedyncze inicjatywy - jak w mieście Augsburg w Niemczech, gdzie władze badają zanieczyszczenie pyłem PM1" - powiedziała Markevych.

Przypomniała też, że państwa członkowskie Unii Europejskiej mają duży problem z debatą na temat zaostrzenia norm zanieczyszczonego powietrza. Część z nich stawia duży opór. Ich głównym argumentem jest groźba, że zaostrzenie dopuszczalnych norm uderzy w przemysł i zamożność gospodarek.

"Jednak czym jest zamożność gospodarek w zestawieniu z ratowaniem życia ludzkiego?" - zastanawia się Markevych. I dodaje: "Zwracam uwagę, że utrata ludzkiego życia też wpływa negatywnie na całą gospodarkę".

Ekspertka podzieliła się również informacją, że uczestniczy w projekcie badawczym NeuroSmog, gdzie wraz z zespołem zbadała grupę 740 polskich dzieci ze szkół podstawowych. U 216 z nich zdiagnozowano ADHD.

"Po publikacji wyników badań odpowiem na pytanie, w jakim stopniu zanieczyszczenie powietrza w Polsce wpływa na diagnozowanie ADHD u dzieci. Już teraz mogę powiedzieć, że prawdopodobnie kluczowy jest drugi trymestr ciąży" - powiedziała Markevych.

Ekspertka podkreśla też, że zbyt mało uwagi poświęca się zanieczyszczonemu powietrzu w pomieszczeniach zamkniętych, w których ludzie spędzają bardzo dużo czasu. Pytana, dlaczego nie bada się powietrza w pomieszczeniach zamkniętych tak samo często, jak powietrza atmosferycznego, odpowiada, że tego typu badania są wciąż bardzo drogie.

"Stosunkowo dużo mówimy już o zanieczyszczonym powietrzu atmosferycznym, ale równie ważny jest temat zanieczyszczonego powietrza w pomieszczeniach zamkniętych. Takie badania są bardzo drogie i nikt jeszcze nie zdołał zrobić ich na szeroką skalę, ponieważ wymagają one zainstalowania drogiego urządzenia oczyszczającego powietrze" - wyjaśniła Markevych.

Więcej informacji w materiale źródłowym: https://www.nature.com/articles/s44220-023-00065-5

Urszula Kaczorowska