Klimatyczna ruletka

Klimat nie jest czymś statycznym. Jego wahania w przeszłości – nawet tej niedalekiej – były całkiem spore. W kronikach zachowały się zapiski o tym, że z Polski do Szwecji można było saniami przejechać przez zamarznięty w całości Bałtyk. Na wiele miesięcy na trasie tego przejazdu, na lodzie, budowano karczmy i zajazdy. Tzw. mała epoka lodowcowa zakończyła się symbolicznie w 1815 roku, kiedy to po raz ostatni zamarzła przepływająca przez Londyn Tamiza. Wcześniej (do około 1550 roku) było w Europie średnio nawet o 2 stopnie Celsjusza cieplej. Z kolei okres jeszcze wcześniejszy (od około 1250 do około 1450 roku) także charakteryzował się znacznym spadkiem średniorocznej temperatury.

Zmiany są więc naturalne, ale można zapytać, czy wszystkie. Czy to, co teraz obserwujemy, nie jest przypadkiem oznaką psucia przez człowieka mechanizmów, które działały od wielu milionów lat?

Czy to wina człowieka?

Co zatem może powodować te zmiany? Wbrew temu, co często się dzisiaj powtarza, nie ma jednoznacznych dowodów na to, że za ociepleniem, które obserwujemy od 100–150 lat, stoi człowiek. Mielibyśmy być winni, bo emitujemy do atmosfery coraz więcej CO2.

Nasza cywilizacja oparta jest na spalaniu paliw kopalnych, a więc pośrednio na emisji związków węgla do atmosfery. Nie wszystko się jednak tutaj zgadza. Wzrost temperatury zauważono rzeczywiście, ale tylko i wyłącznie blisko powierzchni ziemi. Tymczasem CO2 znajduje się mniej więcej w równych ilościach w całej objętości atmosfery. Dlaczego zatem pomiary satelitarne nie potwierdzają ocieplania się wyższych jej warstw? Poza tym trzeba pamiętać, że ze wszystkich gazów cieplarnianych CO2 na ocieplenie atmosfery wpływa najmniej. Za największą część efektu odpowiada para wodna.

Związki węgla są winne temu, co obserwujemy, w zaledwie około 2,4 procent. Nawet zwiększenie ich stężenia, jakie obserwuje się od czasów rewolucji przemysłowej, nie może być odpowiedzialne za cały wzrost temperatury. Trzeba sobie też zdawać sprawę z tego, że to nie człowiek wprowadził CO2 do atmosfery. Gdyby tego gazu tam nie było, na Ziemi nie urosłyby żadne rośliny. Dwutlenek węgla jest zupełnie naturalnym i, co więcej, jak najbardziej pożądanym elementem naszego środowiska.

Wiemy, że nic nie wiemy

Tegoroczna zima miała być najcieplejsza od wielu dziesiątków lat. Być może zapowiadane przez meteorologów mrozy spowodują, że tak nie będzie. Odchylenia od średniej występujące w jednym roku nie są powodem do wyciągania daleko idących wniosków. Zrozumienie mechanizmów, jakie rządzą klimatem, jest tak skomplikowane z powodu – jak by to powiedział fizyk albo matematyk – zbyt wielkiej ilości zmiennych. Co to znaczy? Za dużo czynników wpływa na efekt końcowy.

Te czynniki w jakiś – często nieznany – sposób są od siebie zależne. Słońce ogrzewa glebę, powietrze i wodę. Zmiany temperatury wody powodują zmiany w rozpuszczalności gazów, np. dwutlenku węgla. Zwiększona jego ilość w atmosferze może powodować dalszy wzrost temperatury. Gdy temperatura rośnie, może zwiększać się wilgotność powietrza, a to z kolei może się wiązać z obecnością chmur. Z jednej strony tworzą one swoisty parasol i przez to ochładzają atmosferę, ale z drugiej zatrzymują odbite od powierzchni Ziemi promieniowanie, podgrzewając warstwy poniżej.

Z chmur może też padać deszcz albo śnieg. Śnieg odbija promienie słoneczne (bo jest biały), a deszcz zwiększa wilgotność, wzmacniając efekt szklarniowy. Równocześnie wahania CO2 muszą jakoś wpływać na rozwój roślin. Trzeba także pamiętać o prądach oceanicznych – olbrzymich liniach transmitujących energię cieplną z jednego krańca globu na drugi. Na to nakładają się cykle dobowe i roczne czy 11-letni okres aktywności Słońca. Konsekwencją są zmiany w szacie roślinnej: niektóre tereny pustynnieją, inne się zazieleniają. Jak to wszystko przewidzieć? Jak opisać? Jak zrozumieć?



Gość Niedzielny 05/2007