Zamiłowanie do nauki w niełatwych czasach - o prof. Leszku Winowskim

Po mieczu wywodzimy się z jedynej części Polski, gdzie były winnice, spod Kamieńca Podolskiego - Tak Maria Winowska, wybitna pisarka i publicystka, w liście do Jana Nowaka Jeziorańskiego, legendarnego kuriera z Warszawy i wieloletniego dyrektora Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa, pisała o historii swojej, mającej wielokulturowe korzenie rodziny (Jan Nowak Jeziorański, Maria Winowska, Korespondencja 1955-1989, oprac. A. Nowak, Wrocław 2016). Jej bratem był profesor Leszek Józef Egidiusz Winowski, historyk prawa, który po opuszczeniu Lwowa, szukając miejsca dla siebie i swojej rodziny w nowej powojennej rzeczywistości, przez lata pracował w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Lublinie.

Wywodzili się spod Kamieńca Podolskiego

Leszek Winowski (rocznik 1910) przyszedł na świat w Skałacie, małym i wieloetnicznym miasteczku na Podolu (województwo tarnopolskie), położonym nad rzeką Gniłą, dopływem Zbrucza. Wedle znakomitego i wciąż wznawianego (słusznie!) przewodnika autorstwa Mieczysława Orłowicza, jako „godne widzenia” były tam podówczas: „nowy kościół z wysoką wieżą”, „mur i baszty dawnego zamku Poniatowskich”, „stara synagoga i kilka domów o drewnianych facjatach, opartych na słupach” (Ilustrowany Przewodnik po Galicji, Lwów 1919). Rodzicami przyszłego znawcy prawa kościelnego byli Karol i Helena z Wernbergerów. Rodzina matki przybyła w okolice Zbaraża w połowie XIX stulecia z Królestwa Polskiego. Protoplastą rodu zaś był, pochodzący z okolic Augsburga, Egidiusz Wernberger, absolwent studiów monachijskich i doktor filozofii, dziadek przyszłego akademika. Po osiedleniu się na terenie Królestwa Galicji i Lodomerii (oficjalna nazwa prowincji wchodzącej w skład Cesarstwa Austro-Węgier; nieformalnie dzieliła się na Galicję Zachodnią z głównym miastem Krakowem i Galicję Wschodnią z ośrodkiem we Lwowie), przejął w dzierżawę Łubianki, położony niedaleko Zbaraża majątek rodziny Stadnickich. Następnie nabył na własność posiadłość wraz z dworkiem, znajdujące się w pobliskiej wsi Sieniawa. Gospodarujący na roli Egidiusz Wernberger ożenił się z Leoną Vincart de la Gardie, pochodzącą z Belgii nauczycielką zatrudnioną przez Stadnickich. Ich córka Helena wyszła za mąż za wdowca Karola Winowskiego. Po utracie majątku małżeństwo przeniosło się z Sieniawy do Skałatu, gdzie Karol objął posadę sędziego powiatowego. Z tego stadła małżeńskiego przyszło na świat kolejno troje dzieci: Maria, Janina i Leszek. Helena Winowska, po śmierci męża - jak napisał po latach w swoim życiorysie jej syn - „wróciła do zawodu nauczycielskiego” i razem z dziećmi przeniosła się ze Skałatu do Lwowa, miasta nad Pełtwią, które stało się dla nich ważnym miejscem dorastania, szlifowania umysłu i charakteru.

W okresie międzywojnia Lwów był znaczącym ośrodkiem życia kulturalnego i naukowego w odrodzonej Polsce. Tam powstała słynna szkoła matematyczna skupiona wokół genialnych uczonych, Stefana Banacha, Hugona Steinhausa i Stanisława Ulama, którzy w czasie licznych spotkań w znajdującej się w pobliżu starego gmachu Uniwersytetu, przy placu Akademickim 9, Kawiarni Szkockiej, na blatach stołów spisywali swoje fenomenalne wzory matematyczne. We Lwowie działali przedstawiciele filozoficznej szkoły lwowsko -warszawskiej założonej przez prof. Kazimierza Twardowskiego; tam też swoje badania prowadzili uczeni lwowskiej szkoły historycznoprawnej, którą współtworzyli tacy koryfeusze wiedzy jak Oswald Marian Balzer czy Władysław Abraham – profesorowie lwowskiego uniwersytetu.

Wszystkie dzieci Karola i Heleny Winowskich odebrały staranne i wszechstronne wykształcenie humanistyczne; początkowo uczyły się w domu pod kierunkiem matki. Najstarsza Maria ukończyła studia z zakresu filologii romańskiej i klasycznej na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie w 1927 roku uzyskała stopień doktora w zakresie filozofii, na podstawie pracy o twórczości francuskiego poety i dramaturga, Paula Claudela. Przez kilka lat była asystentką prof. Edwarda Porębowicza, znanego romanisty, tłumacza największych dzieł literatury zachodniej i wybitnego poety. Po II wojnie światowej osiadła na stałe w Francji, gdzie wcześniej, w okresie międzywojnia kontynuowała studia i uzyskała doktorat z teologii. Zdobyła uznanie jako publicystka i pisarka; kilkadziesiąt książek jej autorstwa (w tym o życiu o. Maksymiliana Kolbe) zostało przetłumaczonych na wiele języków. Należała do bliskich współpracowników kardynała Stefana Wyszyńskiego. Była współautorką listów milenijnych Episkopatu Polski do episkopatów świata, w imieniu polskich biskupów przekazała je adresatom. Zabiegała o rozpowszechnianie kazań i innych tekstów Prymasa na Zachodzie. „Stała się jego nieformalną asystentką” (Ewa K. Czaczkowska, Kardynał Wyszyński. Biografia, Kraków 2013). Często wspominał ją Kardynał Wyszyński w swoich zapiskach Pro memoria, m.in. notując „Maria Winowska, plany wydawnicze moich kazań w Pallotinum w Paryżu” (4 marca 1962); „Maria Winowska, omawiamy sprawę listu do kard. Tisseranta” (21 października 1962). We współczesnej publicystyce została określona jako „szara eminencja Kościoła” (Ewa Czaczkowska, „Gość Niedzielny”13/2016).

Druga z sióstr - Janina także podjęła studia na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, najpierw z zakresu filologii polskiej a następnie filologii romańskiej i klasycznej; uzyskała doktorat na lwowskiej uczelni, przedstawiając dysertację nt. tragizmu w twórczości Zygmunta Krasińskiego.

„Posiada uzdolnienia (…) do pracy naukowej”

Leszek Winowski - podobnie jak siostry - pierwszy etap swojej edukacji realizował pod okiem matki, w systemie prywatnym. Następnie, po uzyskaniu matury zapisał się na Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie; wybrał Wydział Prawa i Umiejętności Politycznych. Miał upodobanie do nauki; poza uczestnictwem w przypisanych programem studiów zajęciach dydaktycznych, uczęszczał na seminaria wybitnych historyków prawa kościelnego, wspomnianego już prof. Władysława Abrahama i prof. Leona Halbana. Z pewnością to tym mistrzom zawdzięcza późniejsze zainteresowania naukowe, które koncentrowały się wokół zagadnień dotyczących dziejów Kościoła, położenia prawnego innowierców i prawa islamu.

Po ukończeniu studiów prawniczych w 1932 roku odbył służbę wojskową. Nie pociągała go jednak kariera oficerska; jego zamiarem było oddanie się pracy badawczej. Tę predylekcję dostrzegł jeszcze w czasie studiów Winowskiego prof. Abraham. Na jego wniosek młody adept prawa został mianowany asystentem-wolontariuszem. Ze swoich obowiązków wywiązywał się rzetelnie, stąd po jedenastu miesiącach potrzymał posadę starszego asystenta. Jak wspominał po latach, był to okres który mógł poświęcać na przygotowanie doktoratu. Uzyskał go na podstawie pracy „Przywileje kleru w konkordatach XIX i XX w.” Jeden z recenzentów, przywoływany już prof. Abraham, w opinii stwierdził, że „autor umie traktować zagadnienia prawa w sposób naukowy i posiada odpowiednią metodę i uzdolnienia do pracy naukowej”. Po odebraniu dyplomu, nowo promowany doktor został zatrudniony w Katedrze Prawa Kościelnego na lwowskim wydziale prawa, jako starszy asystent. Pracował tam do wybuchu II wojny światowej, która boleśnie odcisnęła swoje znamię na biografiach jego pokolenia.