Różnorodność upraw niezbędna dla bezpieczeństwa żywnościowego

95 proc. publikacji naukowych z ostatnich 80 lat wykazało zmianę różnorodności upraw rolniczych, a prawie 80 proc. przedstawiło dowody na jej znaczącą utratę - pokazał największy w historii przegląd dotyczący zmian w bioróżnorodności upraw w czasie, w skali całego świata. Jego wyniki pojawiły się w najnowszym wydaniu pisma "New Phytologist" (http://dx.doi.org/https://doi.org/10.1111/nph.17733).

Chociaż naukowcy od ponad 100 lat biją na alarm, jeśli chodzi o spadek różnorodności upraw rolniczych, to jednak do tej pory nie znano dokładnych przyczyn, skali ani znaczenia tego zjawiska.

Teraz zespół 15 badaczy z kilkunastu ośrodków badawczych i uniwersytetów opublikował największy w historii przegląd dowodów dotyczących problemu spadku bioróżnorodności w rolnictwie. Na podstawie analizy setek publikacji naukowych z ostatnich 80 lat skupiających na tym zagadnieniu, które nazywa się również "erozją genetyczną", wykazano, że mimo ponad stu lat ostrzeżeń o utracie różnorodności upraw, ponad 50 lat skoordynowanych działań na rzecz ochrony roślin oraz wielu dziesięcioleci aktywnych badań nad erozją genetyczną, nadal zachodzą ogromne zmiany w różnorodności upraw.

Ponad 95 proc. wszystkich analizowanych artykułów dowodzi, że zachodziły one i nadal zachodzą, a prawie 80 proc. przedstawia jasne dowody na utratę bioróżnorodności (której wielkość różni się w zależności od gatunku, skali taksonomicznej i geograficznej oraz regionu).

Zmiany gospodarcze, rolnicze, technologiczne, klimatyczne i polityczne w ciągu ostatnich 100 lat doprowadziły do zaniku lub znacznego zmniejszenia różnorodności w obrębie pól uprawnych. Duża część pozostałej różnorodności upraw nadal jest zagrożona erozją, a nawet wyginięciem, bo obserwujemy coraz większe ujednolicanie lokalnych krajobrazów na całym świecie.

"Globalny obraz, który wyłania się z naszego przeglądu, to ogromne straty tradycyjnej różnorodności rolniczej w stosunkowo krótkim czasie. Różnorodności, która była pielęgnowana przez wiele kultur na całym świecie w ciągu ostatnich 10 000 lat - mówi główny autor omawianej publikacji dr Colin Khoury z Ogrodu Botanicznego w San Diego oraz Alliance of Bioversity International i International Centre for Tropical Agriculture. - Jednak dostrzegamy też pewien promyk nadziei, ponieważ dowody pokazują, że rolnictwo może zostać ponownie zdywersyfikowane".

Na potrzeby badania Khoury współpracował z naukowcami z USA, Kolumbii, Niemiec, Włoch, Meksyku i Peru.

Wszyscy oni zgodnie podkreślają, że różnorodność upraw jest niezwykle ważnym czynnikiem skutecznego rolnictwa i żywienia ludzi. Zapewnia produktywność upraw w obliczu szkodników i chorób, odporność na ekstremalne warunki pogodowe i inne stresory oraz oferuje możliwość dostosowania do zmieniającego się klimatu i sprostania nowym wymaganiom rynku. Przyczyniając się do produktywności upraw, a także różnorodności żywieniowej, stanowi podstawę bezpieczeństwa żywnościowego i żywieniowego ludzkości.

"Skala utraty różnorodności upraw, którą zaobserwowaliśmy w niektórych regionach świata, podkreśla znaczenie pilnego zajęcia się tą kwestią - tłumaczy dr Luigi Guarino, współautor badania. - Kolekcje różnorodności upraw, które gromadzone są w rolniczych bankach genów i ogrodach botanicznych, mogą złagodzić lokalne i regionalne straty, a także umożliwić przyszłe przywrócenie różnorodności w gospodarstwach rolnych. Musimy wzmocnić te repozytoria i powielać unikalne kolekcje w innych lokalizacjach, aby zabezpieczyć się przed ryzykiem całkowitej utraty niektórych gatunków".

Na całym świecie istnieje około 1750 banków genów, utrzymujących ponad siedem milionów próbek upraw. Działają one przeważnie w ogrodach botanicznych, uniwersytetach, organizacjach non-profit i wspólnotowych bankach nasion. Potrzebne są jednak kolejne takie miejsca i dalsze działania, aby zachować pełną gamę różnorodności zagrożonej zniknięciem z pól.

W omawianym badaniu analizowano zmianę zróżnicowania tradycyjnych odmian roślin uprawnych, nowoczesnych odmian roślin uprawnych, dzikich krewnych roślin uprawnych w ich naturalnych siedliskach oraz zasobów genetycznych roślin przechowywanych w repozytoriach. Okazało się, że zakres zmian w czasie we wszystkich tych środowiskach, choć zawsze jest znaczny, to bardzo różni się w zależności od typu uprawy, lokalizacji i podejścia analitycznego.

"Dobrą wiadomością jest to, że chociaż znaleźliśmy dowody na ogromną utratę różnorodności w ciągu ostatnich dziesięcioleci w każdym z badanych przez nas środowisk, zauważyliśmy również znaczne utrzymanie tej różnorodności w niektórych kontekstach, a czasami, w określonych przypadkach, nawet pewien jej wzrost" - zauważa dr Stephen Brush z UC Davis.

Różnorodność tradycyjnych upraw pozostaje wysoka np. w gospodarstwach rolnych na terenach cenionych ze względu na ich wyjątkowe zastosowania rolnicze i społeczne. 1/3 spośród 139 badań dotyczących zmian w tradycyjnych odmianach roślin uprawnych wykazała utrzymywanie się różnorodności w czasie, a prawie 1/4 czwarta znalazła dowody na pojawienie się nowej różnorodności. W ostatnich dziesięcioleciach hodowcy roślin poczynili też znaczne postępy w kierunku dywersyfikacji nowoczesnych odmian uprawnych.

"Aby różnorodność upraw nadal ewoluowała, przynajmniej w takim samym stopniu co szkodniki, choroby roślin i zmiany klimatu, musimy podwoić nasze wsparcie dla działań ochronnych in situ oraz ex situ (w naturalnym środowisku oraz ekosystemach zastępczych - przyp. PAP)"- podkreśla prof. Allison Miller z Saint Louis University.

Dr Khoury podsumowuje zaś: "Przeglądając globalne zmiany w różnorodności upraw, która przecież stanowi podstawę naszego bezpieczeństwa żywnościowego, wyraźnie widzimy, że doszło do bardzo poważnych strat. Jednak istnieją narzędzia, metody i wiedza, aby powstrzymać dalszą erozję".

"To kwestia priorytetów i zasobów. Jednak rozpoczęcie odwracania tego szkodliwego trendu to bardzo duże wyzwanie. Wymaga przekształcenia naszych systemów żywnościowych, a nawet całych społeczeństw. Tylko takie działania wesprą różnorodność upraw" - dodaje.

Katarzyna Czechowicz