W głowie nosisz skarb

Zaskakujące, prawda? Podobnie jak to, że osoby z amputowaną kończyną potrafią odczuwać ból w… brakującej kończynie. Albo fakt, że po utracie wzroku można nadal mieć wrażenia wzrokowe.

Najbliższa tajemnica

W jaki sposób działa pamięć i jak można ją poprawić? Czy można biec szybciej niż impulsy nerwowe? Czym mózgi kobiet różnią się od mózgów mężczyzn? Czy mowa ciała jest zrozumiała dla wszystkich? Czy można zapomnieć o bólu? Niemal wszystko, co wiemy dziś o funkcjonowaniu mózgu, zawdzięczamy badaczom ostatnich lat. To dlatego ostatnie dziesięciolecie XX wieku George Bush senior ogłosił Dekadą Mózgu, a 18 marca ustanowiono Europejskim Dniem tego organu.

Z drugiej strony: to niesamowite, że już dawno mamy za sobą pierwszy krok na Księżycu, że rozwiązujemy najbardziej pogmatwane zagadki natury, że potrafimy badać struktury materii otaczającego nas wszechświata, a nie potrafimy wyjaśnić, jak działa organ, który nam to wszystko umożliwia. Mózg stanowi dla nas wciąż wielką tajemnicę.

Poszukiwania biologicznych podstaw świadomości i pamięci to chyba najbardziej fascynujące zadania neurobiologii. O ile świadomość nadal wymyka się badaczom, to z pamięcią radzą oni sobie całkiem dobrze. Dotąd znaleziono jedynie siedlisko pamięci krótkotrwałej – okazała się nią struktura w mózgu zwana hipokampem.

Myśląca galareta

Naszą psychiką, myśleniem, emocjami i pamięcią zawiaduje półtora kilograma galaretowatej substancji, w większości złożonej z wody i tłuszczu, a w zaledwie w 13 dekagramach z białka. Mózg jest zamkniętą w czaszce maszyną bioelektryczną pracującą z mocą około 20 watów i pochłaniającą przy tym 1/6 energii potrzebnej do podtrzymania podstawowych funkcji życiowych organizmu, mimo że sam stanowi mniej niż 2 proc. wagi ciała.

Ta energochłonna i najbardziej skomplikowana struktura naszego ciała jest jednak szczególnie wrażliwa i zaczyna niedomagać już przy temperaturze 40,5 stopni C, a jej komórki zaczynają bezpowrotnie ginąć powyżej 41,5 stopni C. Umysł pozbawiony snu już po 50 godzinach niespania wywołuje liczne halucynacje. Po 100 godzinach, człowiek nie jest w stanie wykonać nawet prostego testu psychologicznego.

Mózg dziecka w łonie matki pokonuje wszystkie etapy wielu milionów lat ewolucji. W każdej minucie jego życia płodowego powstaje 250 tys. komórek mózgowych, tak że w momencie narodzin mózg dziecka ma już ich komplet w liczbie 125 miliardów! W ciągu życia komórek nie przybywa, ale każdy proces uczenia się przynosi nowe połączenia między nimi. U małych dzieci neurony rozrastają się bardzo szybko i wysyłają swoje aksony we wszystkie możliwe i niemożliwe kierunki, co tłumaczy, dlaczego dzieci mają takie wspaniałe, czasami szalone, pomysły i wszystko im się kojarzy ze wszystkim. W miarę, jak dojrzewamy, te połączenia, które okazują się przydatne w życiu pozostają, a reszta – odpada. Niemniej jednak do końca życia w mózgu tworzą się nowe połączenia i jeżeli są przydatne, utrwalają się.