Rok 2019 w polskiej i światowej nauce

Lądowanie chińskiej sondy Chang'e 4 na niewidocznej z Ziemi półkuli Księżyca, plany CERN budowy akceleratora potężniejszego od słynnego LHC, prezentacja pierwszego w historii zdjęcia czarnej dziury, wydrukowanie w 3D bionicznej trzustki przez Polaków - m.in. takie wydarzenia w nauce przyniósł 2019 r.

STYCZEŃ

- Chiński pojazd kosmiczny, sonda Chang'e 4 wylądowała na niewidocznej z Ziemi półkuli Księżyca. Było to pierwsze lądowanie pojazdu wysłanego z Ziemi na półkuli, która jest praktycznie niezbadana.

- W epoce lodowcowej mieszkańcy dzisiejszej Europy polowali na mamuty za pomocą oszczepów. Pierwszy bezpośredni dowód na to stanowi odkryty w Krakowie, nieopodal kopca Kościuszki, fragment krzemiennego grotu sprzed 25 tys. lat, wbitego w żebro mamuta.

- Przepona spełnia w organizmie nieznaną dotąd rolę - pomaga nam utrzymać równowagę ciała - pokazali w swoich badaniach naukowcy ze Śląska. Z ich eksperymentu wynika, że im większa grubość oraz ruchomość tego mięśnia podczas oddechu, tym lepsza równowaga człowieka.

- CERN ogłosił plany budowy Future Circular Collider, akceleratora cztery razy większego i wielokrotnie potężniejszego od Wielkiego Zderzacza Hadronów. Nowy zderzacz może umożliwić odkrycie nieznanych jeszcze rodzajów cząstek elementarnych.

- Prezydent Andrzej Duda zaskarżył do Trybunału Konstytucyjnego jeden z zapisów tzw. Ustawy 2.0, czyli ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Zaskarżony art. 121a wprowadza dla urzędującego sędziego Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego lub Sądu Administracyjnego, w tym sędziom w stanie spoczynku, prawo do dożywotniego zatrudnienia na uczelni bez względu na wynik oceny pracowniczej. Ten zapis zaproponowano podczas prac nad Ustawą 2.0 w Senacie. Wniosek prezydenta poparł szef resortu nauki Jarosław Gowin.

LUTY

- Naukowcy z Universitat Autonoma de Barcelona zidentyfikowali ponad 800 nowych miejsc w ludzkim genomie, które są potencjalnie istotne z punktu widzenia ewolucyjnych przystosowań człowieka. Wcześniej w genomie wyodrębniono 1986 takich miejsc. Dostarczają one wiedzy, która pozwala zrozumieć, co w trakcie ewolucji zadecydowało o specyfice człowieka lub pewnych populacji ludzkich.

- W wieku 89 lat zmarł prof. Krzysztof Birkenmajer - wybitny geolog, autor setek prac naukowych, uczestnik 23 wypraw naukowych na Spitsbergen, Antarktydę i Grenlandię. Korzystając z przywileju odkrywców, na samej Antarktydzie wprowadził ponad 200 polskich nazw geograficznych.

- Neandertalczycy poruszali się w postawie wyprostowanej, podobnie jak dzisiejsi ludzie - dowiedli naukowcy po podstawie wirtualnej rekonstrukcji miednicy i kręgosłupa neandertalczyka, którego szkielet pochodzi z Francji. Trójwymiarowy, komputerowy model anatomiczny kręgosłupa i miednicy neandertalczyka opracował zespół szwajcarskich i amerykańskich naukowców.

MARZEC

- Należąca do Elona Muska firma SpaceX wystrzeliła rakietę Falcon 9, wynosząc na orbitę załogową wersję kapsuły Dragon. Kapsuła, w której nie było ludzi, a manekin oraz 200 kg ładunku zacumowała do Międzynarodowej Stacji Kosmicznej. Umieszczony na jednym z siedzeń dla załogi, naturalnego wzrostu manekin z czujnikami na głowie, szyi i kręgosłupie pozwolił zbadać wpływ lotu na ciało człowieka.

- Nowojorska Fundacja Kościuszkowska wraz z Uniwersytetem Jagiellońskim ustanowiła Nagrodę im. Franka Wilczka w wysokości 12 tys. dol. dla młodych polskich naukowców ze znaczącymi osiągnięciami w fizyce, astronomii lub w dziedzinach zbliżonych. Wyróżnienie będzie przyznawane co dwa lata.

- Pierwszą na świecie bioniczną trzustkę wraz z naczyniami krwionośnymi wydrukowali w technice 3D badacze z Fundacji Badań i Rozwoju Nauki pod kierunkiem dr hab. med. Michała Wszoły. Trzustka nie ma pełnić funkcji zewnątrzwydzielniczej takiej, jak prawdziwa trzustka. Zakłada się jednak, że w przyszłości może przywrócić wytwarzanie insuliny w organizmie chorego na cukrzycę. Obecnie jest to możliwe wyłącznie poprzez wstrzykiwanie tego hormonu odpowiednim podajnikiem lub pompą insulinową.