Wojna nauki z religią?

To beznadziejnie zagmatwane odczytanie rzeczywistości ostatecznie opiera się na przestarzałym i obecnie już porzuconym historycznym odczytaniu relacji nauka – religia. Kiedyś, jeszcze w drugiej połowie dziewiętnastego stulecia było najzupełniej możliwym wierzyć, iż nauka i religia toczą ze sobą nieustanną wojnę. Jednakże – jak mi ostatnio powiedział jeden z czołowych amerykańskich historyków – obecnie postrzega się ów pogląd jako beznadziejnie staroświecki stereotyp historyczny, całkowicie przez naukę skompromitowany. Błąka się on jeszcze tylko po zaściankach życia intelektualnego, do których do tej pory nie przebiło się światło naukowej metody. Stosunek nauki do religii jest złożony i zróżnicowany – nie ma jednak mowy, by można go ukazywać jako stan wojny.

Dawkins jednak jest tak niezłomnie przywiązany do owego przestarzałego modelu „wojny”, że prowadzi go to do bardzo nieroztropnych i niedających się obronić sądów. Najbardziej niedorzeczny z nich określa uczonych, którzy wierzą w po-zytywną relację między nauką a religią, bądź w jakiś sposób się do niej przyczyniają, mianem „szkoły Neville’a Cham-berlaina”. Porównanie takie to intelektualny nonsens, nie wspominając już, że jest obraźliwe. Czytelnikom, którzy nie rozpoznali aluzji, wyjaśniam, iż Dawkins odwołuje się tu do polityki łagodzenia, przyjętej w roku 1938 przez brytyjskiego premiera Neville’a Chamberlaina w stosunku do Adolfa Hitlera, w nadziei uniknięcia wojny totalnej w Europie. Ta niesmaczna analogia wydaje się sugerować, że uczeni uznający istotne znaczenie religii powinni zostać napiętnowani jako „uspokajacze”, ludzi wierzących zaś - nie mniej obraźliwie -przyrównuje ona do Hitlera. Sposób ekspresji Dawkinsa ujawnia alarmujący ogrom uprzedzeń oraz ubóstwo wiedzy na temat relacji nauki i religii.

Kogo Dawkins ma na myśli? Trudno w to uwierzyć, ale spośród wielu wybiera Michaela Ruse’a - wybitnego filozo-fa-ateistę, który znacząco przyczynił się do wyjaśnienia filozoficznych korzeni i konsekwencji darwinizmu, rzucając wyzwanie religijnemu fundamentalizmowi. Dlaczego? Argumenty Dawkinsa są w tej kwestii tak zagmatwane, że trudno określić powód. Czy Ruse ośmielił się skrytykować Dawkinsa dopuszczając się swoistej lèse-majesté? A może - jeszcze odważniej - zaproponował pogląd, że nauka oraz religia mogą się nawzajem od siebie uczyć, co fanatycy, obawiam się, uznają za akt zdrady?

Dawkins cytuje z aprobatą genetyka z Chicago - Jerry’ego Coyne’a, który głosi, że „prawdziwa wojna toczy się między racjonalizmem a przesądami. Nauka jest chyba jedyną postacią racjonalizmu, religia natomiast najpowszechniejszą formą przesądu”. Tak więc świat dzieli się na dwa obozy - racjonalizmu i zabobonu. Dokładnie tak, jak religie rozróżniają zbawionych i potępionych. Dawkins posługuje się tym samym, absolutnie dychotomicznym sposobem myślenia. Albo czarne, albo białe – brak jakiegokolwiek odcienia szarości! Biedny Michael Ruse. Po zaatakowaniu jednej grupy fundamentalistów, został potępiony przez drugą – intelektualnie „nieczystym” ogłosili go jego wcześniejsi koledzy.

Dawkins jest najwyraźniej silnie umocniony w swym osobliwym dualistycznym fundamentalizmie. Wielu jednak uwa-ża, że przydałby się tu jakiś sprawdzian wiarygodności, o ile już nie jest na to za późno. Dawkins wydaje się postrzegać rzeczy przez pryzmat światopoglądu w wysokim stopniu spolaryzowanego oraz nie mniej apokaliptycznego i wypaczonego niż ten, który charakteryzuje zwalczany przezeń religijny fundamentalizm. Czy naprawdę sposobem na religijny fundamentalizm jest kopiowanie przez ateistów jego wad? Proponuje się nam fundamentalizm ateistyczny, równie wykrzywiony i głęboko skażony błędami, jak jego religijne od-powiedniki27. Istnieją lepsze sposoby poradzenia sobie z religijnym fundamentalizmem. Dawkins jest więc częścią problemu, nie jego rozwiązaniem.