Polska Sahara

Naukowcy badający ten teren podkreślają, że nie jest on pustynią w sensie klimatycznym i nie może być porównywany z prawdziwą pustynią, daleko jej bowiem do piaszczystych obszarów Sahary, Takla- -Makan czy Kara-Kum. Klimat naszej pustyni niczym nie różnił się, i nie różni, od klimatu terenów do niej przyległych, jest po prostu zbyt wilgotny, by zapanować tu mogły prawdziwe pustynne warunki. Pustynia Błędowska stworzona została dwuetapowo, w sposób naturalny i na skutek działalności ludzkiej. Jej początki sięgają czasów sprzed 2-3 milionów lat, kiedy to w dolomitowo-wapiennych skałach triasowych istniały głębokie doliny wydrążone przez rzeki. W epoce lodowcowej systematycznie były one wypełniane osadami piaszczysto-żwirowymi. W miarę zmiany klimatu na cieplejszy pojawiła się tu roślinność leśna, i tak działo się aż do XIII wieku. - W tym czasie zaczyna się rozwijać na ogromną skalę przemysł wydobywczy - mówi prof. A. Czylok. - Poszukuje się głównie ołowiu i srebra. Rośnie na dużą skalę zapotrzebowanie na węgiel drzewny, którym opalano piece hutnicze. Potrzebne jest drewno do obudowy sztolni odwadniających wyrobiska górnicze. Zasoby leśne są coraz bardziej zagrożone. Wreszcie dochodzi do swoistej "klęski ekologicznej". Cienkie warstwy ubogiej gleby nie wytrzymują działalności człowieka, która powoduje odsłanianie luźnych piasków. Wiatr przenosi sypki piasek, powstają różne pokrywy i ruchome wydmy, a w następstwie teren się obniża. Już wtedy ten obszar wygląda jak prawdziwa pustynia, choć nadal odnotowuje się tu taki sam stan opadów atmosferycznych jak w sąsiednich rejonach.

Kwiaty na pustyni

W 1815 roku Pustynia Błędowska zajmuje obszar około 80 km kwadratowych, a Stanisław Staszic pisze, że Olkusz otoczony jest "okiem nieprzejrzanym morzem piasków". Pustynia zalega wówczas na wysokości 325-302 m n. p. m., obejmuje dwie nierówne części, oddzielone doliną Białej Przemszy. Jest to tzw. oaza pustyni, porośnięta roślinnością przystosowaną do trudnych warunków - jałowych gleb, wysokich temperatur latem, luźnych piasków i braku wody. Mimo to zarejestrowano tu około 100 gatunków roślin i ku zmartwieniu miłośników pustyni roślinność z roku na rok zajmuje coraz większe obszary. Niektóre z gatunków rosną tu od dawna, ale część z nich została zasadzona świadomie, aby związać lotne piaski. Rośliny te mają dobrze rozwinięty system korzeniowy. Mogą pobierać wodę jedynie z opadów atmosferycznych, a silne nasłonecznienie i nagrzewanie się piasków, nawet do 70 st. C, wymaga dużej odporności. Jednak te gatunki, które potrafią się dostosować do trudnych warunków, przyjmują się wyjątkowo dobrze. Zdaniem przyrodników, pustynia najpiękniej wygląda wiosną i z początkiem lata, szczególnie, gdy na przełomie czerwca i lipca kwitną pięciornik wiosenny i macierzanka piaskowa. Żółte i różowe dywany kwiatów rzeczywiście wyglądają imponująco. Na obszarze pustyni zarejestrowano sześć gatunków prawnie chronionych. Do niedawna największą osobliwość o znaczeniu światowym stanowiła warzucha polska, jednak na skutek działalności kopalni "Pomorzany" i zmian w zakresie gospodarki wodnej doszło do osuszenia terenu i wyginięcia rośliny w tym rejonie. Na szczęście udało się przenieść ją na siedlisko zastępcze w okolice Centurii.