Ślady Bożego działania w naturze z punktu widzenia nauk przyrodniczych

Streszczenie

Czy Bóg pozostawił ślady swojego działania w naturze? To jedno z najbardziej pasjonujących pytań z pogranicza nauk przyrodniczych i religii zyskuje obecnie na znaczeniu wraz z ożywioną dyskusją na temat filozoficznych i religijnych konsekwencji teorii Wielkiego Wybuchu (Big Bang Theory), Inteligentnego Projektu (Intelligent Design) czy Zasady Antropicznej (Anthropic Principle). Wyznawcy poglądów naturalistycznych, w tym religii panteistycznych, negują taką możliwość niemal z definicji. Jednak w kulturze judeochrześcijanskiej zagadnieniom tym poświęcono wiele uwagi. Zarówno najnowsze wyniki badan naukowych, jak i Pismo Święte wydają się sugerować możliwość istnienia faktów obserwowalnych oraz istotnych (historycznie nieusuwalnych) barier naszego poznania, które nieodzownie kierują nasze myśli ku Stwórcy. Ponadto zwolennicy teorii Inteligentnego Projektu sugerują, że charakter pewnych zjawisk i układów biologicznych wskazuje jednoznacznie na udział Stwórcy – Istoty obdarzonej inteligencją. W pracy ograniczyliśmy się do znaków (śladów) poznawalnych z zakresu nauk przyrodniczych. Brak nawiązania do śladów związanych z efektami przebudzeń zarówno osobistych (np. św. Augustyn, Pascal etc.), jak i zbiorowych (np. przebudzenie franciszkańskie czy metodystyczne [1]) nie oznacza ich lekceważenia, wręcz przeciwnie, ze względu na zakres ten aspekt zasługuje na oddzielne i dogłębne studium z dziedziny nauk społecznych.

1. Wstęp – uzasadnienie podjęcia tematu

Dyskusja na temat istnienia w naturze śladów Bożego działania ciągnęła się przez wieki. Na ogół łączyła się z podziwem dla odkrywanych w naturze zjawisk porządku i struktur uporządkowanych. Psalmista Dawid swój podziw dla potęgi stworzenia wyraża słowami:

Niebiosa opowiadają chwalę Boga, a firmament głosi dzieło rak Jego. Dzień dniowi przekazuje wieść, a noc nocy podaje wiadomość. Nie jest to mowa, nie są to słowa, nie słychać ich głosu... A jednak po całej ziemi rozbrzmiewa ich dźwięk i do krańców świata dochodzą ich słowa... [Ps 19,1-3]

Dawid uważa, że choć „świadectwo” Wszechświata nie jest do końca jednoznaczne (nie jest to mowa, nie są to słowa), to jest uniwersalne (po całej ziemi rozbrzmiewa ich dźwięk i do krańców świata dochodzą ich słowa). Te niejednoznaczność „świadectwa” kosmosu wychwycili już wcześni materialiści (atomiści, w tym Demokryt), dla których porządek i struktury uporządkowane były jedynie szczególnym przypadkiem, wynikiem chaotycznego ruchu w próżni jedynie ilościowo i geometrycznie różniących się atomów. Źródło różnic w oglądzie oraz ocenie charakteru tego samego kosmosu św. Paweł znajduje w grzesznej naturze ludzi, którzy przez nieprawość tłumią prawdę. W Liście do Rzymian stwierdza, że od stworzenia świata niewidzialne przymioty Boga... wiekuista jego potęga i bóstwo... staja się widzialne dla umysłu przez jego dzieła, tak że od winy wymówić się nie mogą [Rz 1,20].

Św. Tomasz pod wrażeniem obserwowanego we wszechświecie porządku oraz w oparciu o racjonalne wnioski wynikające z zasady przyczynowości posuwa się dalej, formułując nawet dowody istnienia Boga. Newton, ojciec nowoczesnej mechaniki, ujmuje to w słowach: Ten najpiękniejszy układ słońca, planet i komet może być wynikiem jedynie mądrości i panowania inteligentnej i wszechmocnej Istoty. J. Kepler dodaje: Dziękuję Ci Stwórco i Boże, za radość w Twoim stworzeniu. Raduję się wytworem rąk Twoich.

Daleko posunięta „racjonalizacja wiary” oraz czysty racjonalizm tomizmu znajduje jednak obecnie coraz mniejsze poparcie. Jeszcze Kant uznaje, że porządek w kosmosie oraz prawo moralne w nas to ślady Stwórcy, który jest dla niego postulatem praktycznego rozumu. Jednak od czasu oświecenia stopniowo coraz bardziej modne staje się odrzucanie Bożej ingerencji w naturę i historię kosmosu (świat przedstawiany jest jako fizycznie samowystarczalny). Jedyna rola Boga w różnych modyfikacjach deizmu jest ustalenie warunków początkowych. Niektórzy uważają, że tylko taki Bóg (ukazany w obrazie wszechświatowego zegarmistrza), który wszystko przewidział i nie musi ingerować w historie, jest godzien zakwalifikowania do kategorii „Bóg”. Wszelkie teorie materialistyczne i naturalistyczne, wyjaśniające wszystkie procesy (w tym z zakresu nauk humanistycznych i psychologicznych) jedynie w oparciu o chaotyczne ruchy cząstek materialnych, zyskują na znaczeniu. Wszelką regularność, porządek, złożoność układów, prawa natury, jak i powstanie życia z materii nieożywionej próbuje się wyjaśnić procesami w swej naturze chaotycznymi i niecelowymi (teorią chaosu, układami nieliniowymi, teorią ewolucji itp.).



________________________
[1] Przebudzenia religijne związane z ruchem św. Franciszka czy metodystycznym (Wesley) wywarły olbrzymi wpływ na współczesność, m.in. te drugie ochroniły Wlk. Brytanie przed rewolucja analogiczna do francuskiej, patrz np. Himmelfarb, G., The Roads to Modernity The British. French and American Enlightenments. Knopf, 2004.