Atlas zwierząt biblijnych

Symbol mądrości
MRÓWKA
rodzina: mrówkowate — Formicidae
hebr. nemala; gr. myrmeka; łac. formica


Są na ziemi cztery istoty małe, lecz najrozumniejsze z mądrych: lud mrówczy, chociaż bez siły, a w lecie nazbiera żywności (Prz 30,24).



W Biblii mrówka pojawia się dwukrotnie w Księdze Przysłów. Jest wyliczana pośród czterech istot małych a mądrych, jest zatem przykładem mądrości. Księga Przysłów w dwóch miejscach sławi przymioty mrówki: Idź do mrówki, leniwcze, przypatrz się drogom jej i nabądź mądrości (6,6); Są na ziemi cztery istoty małe, lecz najrozumniejsze z mądrych: lud mrówczy, chociaż bez siły, a w lecie nazbiera żywności (30,24).

Na podstawie powyższych tekstów mrówki w judaizmie i chrześcijaństwie stały się symbolem mądrości. Tymczasem starożytni pisarze, jak cho-ciażby Pliniusz i Plutarch, zafascynowani pracowitością mrówek pisali o nich i stawiali za wzór pracowitości, roztropności, męstwa i sprawiedliwości. W tekście Fizjologa według redakcji Epifaniusza z Cypru porównuje się je do roztropnych panien z Ewangelii ś w. Mateusza (25,1-13).

Mrówki należą do owadów błonkoskrzydłych, a rodzina mrówkowatych obejmuje ponad 5 tys. gatunków. Występują na całym świecie, większość należy do owadów społecznych, żyjących w koloniach stanowiących społeczności kastowe. Mrówczy kopiec może osiągnąć nawet do 1,5 m wysokości. Chroni on skutecznie gniazdo przed wpływem warunków atmosferycznych i utrudnia dostęp drapieżnikom. Samice i samce są zwykle uskrzydlone. U niektórych gatunków obok robotnic występują mrówki-żołnierze, które bronią własnego gniazda i napadają na cudze. Większość mrówek posiada żądła, którymi boleśnie kłują swoją ofiarę. Mają dwie pary cienkich, żyłkowanych skrzydeł wykorzystywanych w okresie godowym. Niektóre gatunki gryzą, inne wstrzykują kwas mrówkowy z końca odwłoka do rany, co potęguje ból.

Mrówka, zdaniem starożytnych, została obdarzona przez Boga tak doskonałym instynktem, który można porównać z ludzkim rozumem. W niektórych rejonach Grecji uważano mrówki za święte stworzenia. Podziwiano jej system pracy, przezorność, wzajemne udzielanie sobie pomocy oraz wierzono, iż mrówki mają zdolności prorocze, potrafią przewidzieć pogodę.

Dla św. Augustyna były wzorem dla człowieka pobożnego: „Patrz na Bożą mrówkę: wstaje co dzień, biegnie do kościoła Bożego, modli się, słucha czytania, śpiewa pieśni, przemyśliwa”. Z kolei ś w. Hieronim odwołuje się do mądrości mrówek, które przewidują nadchodzącą zimę, mnich zaś i chrześcijanin często w ogóle nie myślą o mającym nadejść Sądzie Bożym. Albert Wielki podaje, że mrówki ze starannością grzebią swoje zmarłe towarzyszki, stąd umieszczano mrówki jako symbol na cmentarzach. Umieszczona na monetach rzymskich mrówka symbolizowała pilność i bogactwo.

Jeden z rozdziałów Koranu nosi tytuł „Mrówka”. Znajduje się w nim opowieść nawiązująca do biblijnych tradycji, opowieść nieco bajkowa o królu Salomonie: „Gdy przybył w dolinę mrówek, jedna z nich rzekła do swoich towarzyszek: schrońmy się do mieszkań naszych, by nas Salomon i jego żołnierze nie zdeptali nogami, bo oni na nas uważać nie będą. Salomon usłyszał ich rozmowę i roześmiał się. Panie! — zawołał — spraw, abym umiał być wdzięczny za łaski, któreś zlał na mnie i na moją rodzinę. Spraw, abym czynił dobro, jakie Tobie się podoba; niech miłosierdzie Twoje policzy mnie do rzędu cnotliwych sług Twoich. Należy dodać, że Salomon był uznawany za proroka i króla niezmiernie mądrego i potężnego. Jego uprzejmość posunęła się aż do tego stopnia, że rozmawiał z mrówką i przyjął od niej w darze udko konika polnego”. Przez całe średniowiecze, a nawet i w późniejszych wiekach znane były opowieści i niezwykłe wiadomości o mrówkach, które uległy weryfikacji dopiero w XX wieku.