Ewolucja człowieka czyli dziecinna małpa

MITOCHONDRIALNE WYKOPALISKA

W swym wielkim dziele „O powstaniu człowieka”, wydanym w 1871 r. Karol Darwin stwierdza, że człowiek wywodzi się z Afryki, argumentując to obecnością na Czarnym Lądzie istot najbardziej do niego podobnych. Miał na myśli szympansa i goryla.

Rzeczywiście, wiemy dziś, że materiał genetyczny człowieka różni się od szympansiego w 1,2%, a od gorylego w 1,4% i że te dwie afrykańskie małpy są najbardziej genetycznie i morfologicznie podobnymi do naszego gatunku współcześnie żyjącymi zwierzętami. Czy jednak argumentacja Darwina była słuszna ? Przecież można było wyobrazić sobie, że człowiek wywodzi się np. z Azji i tam żyły gatunki jeszcze bardziej z nim spokrewnione, lecz zdążyły wymrzeć zanim narodził się Darwin.

Okazało się jednak, że wielki angielski uczony nie pomylił się, a potwierdziły to współczesne badania z użyciem technik biologii molekularnej.

Wykorzystano mitochondrialny DNA. Cząsteczka ta ma wiele zalet. Cechuje się dużym tempem mutacji, co jest korzystne przy badaniu pokrewieństw między rasami czy gatunkami, które oddzieliły się od siebie niedawno. Nie zachodzą w nim rekombinacje, a dziedziczenie odbywa się „po kądzieli” tzn. potomstwo posiada tylko mitochondrialny DNA matki (mtDNA). To DNA nie jest więc mozaiką, stworzoną z wielu kawałków, lecz ewoluującą całością.

Dywergencja wewnątrzgatunkowa mtDNA u osobników zamieszkujących Afrykę wynosi 0,47% tzn. między dwoma osobnikami istnieje średnia różnica 78 nukleotydów (78 = 0,47% x 16569 → całkowita liczba nukleotydów mtDNA człowieka).

U osobników pochodzących z Azji dywergencja wynosi już 0,35%, a u rasy białej - tylko 0,23%. Jeśli zrobimy dopuszczalne założenie o stałym tempie dywergencji, to na podstawie powyższych danych widzimy, że najdłuższy czas na dywergencję miały populacje afrykańskie, więc są one najstarsze. Rasa biała wywodzi się z którejś z prapopulacji afrykańskich i od chwili jej odszczepienia nie minęło wystarczająco dużo czasu, by jej populacje nabyły tylu różnic, ile występuje pomiędzy populacjami Afryki teraz. Rysuje się nam pewien obraz. Populacje ludzkie powstają w Afryce, przez długi czas kotłują się tam, po czym następuje wybuch i część ludności wylewa się przez Płw. Synaj by skolonizować Azję, Europę, Australię (60 000 lat temu) i obie Ameryki (34000 lat temu).

Widzimy więc, że mtDNA Europejczyka i Amerykanina będzie różnić się mniej niż mtDNA Murzyna z Afryki Płn. i Płd. Liczy się więc czas dywergencji, a nie dystans między populacjami, bo szybkość migracji może być zmienna (rys.1).

Rys.1. Drzewo ewolucyjne dla populacji ludzkich na różnych kontynentach.

Twierdzenia Darwina wywołały wstrząs u niektórych jego rodaków. Uważali oni, że nie jest możliwe aby szlachetnie urodzony Anglik miał za przodka jakiegoś Murzyna. Zapewne najbardziej o tej szlachetności świadczyły owe wypowiedzi.
Wspomniany już wcześniej Arystoteles dopuszczał przeszkody w realizacji celu i nazwał je przypadkami. W dalszej części artykułu będę usiłował udowodnić, że to właśnie ciekawy splot przypadków doprowadził do powstania naszego gatunku na drodze, która nie miała co prawda celu, lecz składała się z korzystnych doraźnie posunięć.